🌿 कळंकणाची वाट (Kalankanaachi Vaat) 🌿
हरवेली गावाच्या पलीकड्यान, ताज्या पावसाच्या वासानं भरलेलें एक डोंगराचें काठ. डोंगराखालीन एक लहानशें गाव— माडेल. गावानंची घरां भोवताली नारळाचें झाडांन, सुपारीच्या रांगा, दुरून ऐकू येवंक जाणारें समुद्राचें ओलसर मऊ गर्जन.
माडेल गावांत राहतात रघुनाथ भाऊ— सर्वांकडून "रघुबाब" म्हुळवले जात. वयानें साठीचें वळण ओलांडल्यो, पण मनांत ताजगी, डोळ्यांत चमक. त्यांनी डाकीचे नोकरी केली, पोस्टमन. पण नोकरी सोडल्यानंतर ताजें आयुष्य म्हणजे वाचन, लेखन, आणि नदीची वाट.
त्यांच्या घराच्या मागान कळंकणा नावाची नदी वहात. नदीचें जळ स्वच्छ, पण खोल. लोक म्हणतात:
> “कळंकणाचें पाणी फकत दिसन्यांत शांत, आतून ते मनालाच सोडून देत.”
रघुबाब सकाळी उठले की जुनी बांसाची काठी घेतात आणि नदीकाठी जातात. आजही तशेंच.
---
१. सकाळचो सुगंध
सूर्य उगवताच नारळाच्या पात्यांच्या सावल्या आळीपाळीन हलू लागत. गावाच्या रस्त्यान मातीचा सुगंध, ओलसर दगडाचें थंडपण. रघुबाब नदीकाठान बसले. नदीच्या पाण्यान सूर्याचें रूप सोन्यासारखें चमकत.
त्या क्षणांत मन शांत. ते हळूशीन बोलले:
“देवा, कालचो दिवस गेला. आआजाचो नवा. मन स्वच्छ धरुन चालून दियो.”
पाठीमागन सान्वी पळत आली. शाळेन जातीलाक आजी म्हणाली, “रघुबाबाकडे जाउन घे.”
सान्वी सुमारे ११ वर्षांची. मोठे डोळे, समुद्रासारखी कुतूहलाची लाट.
“आज काय लिहयीत रघुबाब?’’ ती विचारली.
रघुबाब हसले.
“लिहतात? आहां… कधीतरी शब्द येतात, कधीतरी शांततेंचो आवाज.”
सान्वीला त्यांचें बोलणं नेहमीच जादूचें वाटत.
“शांततेन आवाज कसो येता?”
रघुबाबान नदीच्या लाटांकडं बोट दाखलें.
“आयक. हे. हीच शांतता बोलता. शब्दांशिवाय.”
तिचे डोळे मोठे झाले.
---
२. गावातलें बदलण
गाव हळूहळू बदलतदो. माडेल गावांत आता बाहेरल्यान घरं, पर्यटनाच्या नावाखाली खरेदी-विक्री, मोठ्या मोठ्या रिसॉर्टांचे प्रोजेक्ट. लोक म्हणतात:
“गोवा बदलता.”
रघुबाब म्हणतात:
“गोवा बदलतो ना. लोकांचे मन बदलता.”
एके दिवशी गावच्या बैठकीचो बोलावन येवंक.
गावापुढे चर्चच्या पारावर सर्व जमतात.
भूमिपूत्र गावचा नेता— दामोदर नाईक— आज मोठो घोषणा करुण सांगता:
> “कळंकणा नदीकाठी रिसॉर्ट उभारूयात. पैसा येता. गाव वाढता.”
गावांत कुजबुज.
काही खुश, काही थोडे काळजीत.
रघुबाब शांत बसले.
पण मन म्हणता: “नदीचो श्वास थांबयलो?”
---
३. नदीची स्मृती
रघुबाबान्नं नदीकडें पाळी.
त्यांनी दोन्ही हातानी पाणी उचललें, डोक्यावर रोखून सांडूलें.
ते बोलले नदीकडे:
“आमगी संग, आता काय करूयात? तू सर्व पाहिलें— जन्म, मृत्यू, खेळ, प्रेम, रडू... आता लोभाचो दिवस. सांग.”
नदीची लाट जणू त्यांच्या शब्दांना उत्तर देत हलकीशी थरथरली.
पण शांत.
रघुबाब समजले— उत्तर शांततेत असतं.
---
४. सान्वीचो प्रश्न
सान्वी पाण्यात पाय हलवीत बसल्ली: “रघुबाब, नदी रडता का?”
रघुबाब आश्चर्यान तिच्याकडे पाहिलें: “तू तसं का विचारलें?”
“कारण तिचो आवाज आआज थोडो दुख्खासारखो वाटलो.”
रघुबाब हळूशीन हसले: “बाळा, नदी रडत नाही. पण माणसांचो आवाज, हात, मन— तिच्या अंगावर खाजवतात.”
“आपण तिच्यावर जुलूम करुत?”
“कधी.”
“मग तिला वाचवपाची गरज ना?”
रघुबाब शांत.
ती ११ वर्षाची. पण तिच्या शब्दांत गोव्याचो आत्मा.
---
५. संघर्षाचो क्षण
गावची चर्चा दिवसेंदिवस तापू लागली.
रघुबाबाकडं लोक येवंक म्हणतात: “तू बोल. तुझे शब्द गाव मानता.”
रघुबाब म्हणतात: “मी सांगलें तरी ऐकतले?”
“हो. पण आज पैशाचो काळ. शब्दांचो किंमत कमी.”
रघुबाबान विचार केलो.
शांत.
मनात एकच आवाज:
> “नदी वाचवयची तर मन वाचवा.”
---
६. गावसभा
रविवारचा दिवस. चर्चच्या आंगणांत सर्व गाव उभो.
नदीच्या बाजूची जमीन विकायची का नाही?
दामोदर नाईक म्हणता: “रिसॉर्ट आल्यार गावाला नवा रस्ता, नवी कामं, नवा पैसा!”
लोक टाळ्या.
काही मुख बघत.
रघुबाब उठले.
सर्व शांत.
त्यांनी बोलायचें सुरू केलं, पण हल्क्याशीन, जणू पानांची सळसळ.
“पैसा येता. बरोबर.
रिसॉर्ट येता. बरोबर.
पण नदी आपली आई ना?”
लोक शांत.
“आमगी नदीचें पाणी पियल्यो.
तीच्याजळांत आमची हाडांची राख गेली.
तिच्या काठावर आमचे पितरांची चित.
तिच्याकडन आमची धान्य, मासोळी, नाळ, संस्कार.
आमगी तिला विकूयात, तर...
कोणाला विकूयात? स्वतःलाच का?”
शांतता.
“पैशान घर बांधतात,
पण मनाचो गोवा फक्त पवित्र राहिल्यान टिकता.”
दामोदर नाईक म्हणता: “भावना निवडायचो काळ गेला! आता हिशोबाचा जमाना!”
सान्वी उठली.
सर्वांनी तिकडें पाहिलें.
ती फक्त ११ वर्षांची.
पण तिचा आवाज स्वच्छ:
“काका, नदी दिसता पाणी.
पण नदी म्हणजे स्मृती.
जर नदी गेली…
तर आपण कोण? गोमंतक कुठे?
गोवा राहील, पण गोवपण जाईल.”
गाव थबकून पाहत राहिलें.
त्या क्षणांत निर्णय शब्दांन नव्हे—
मनांन झाला.
---
७. विजय की फक्त निवड?
मतदान झालें.
रिसॉर्टचा प्रस्ताव रद्द.
लोकांनी नदी वाचवली.
पण रघुबाब हसले नाहीत.
ते फक्त नदीकडे चालत गेले.
सान्वी सोबत.
“रघुबाब, आपण जिंकलो ना?”
ते पाण्यांत हात घालत म्हणाले: “जिंकणं म्हणजे दुसऱ्याकडन काही घेवन.
पण आआज आपण स्वतःलाच राखलं.
हाच विजय.”
सान्वी शांत.
---
८. काळ पुढं वाहत राहतो
महिने गेले. गाव पुन्हा आपल्या गतीन चाललो.
नदी पूर्वीसारखेंच वाहात राहिली.
एक दुपारी रघुबाब पायवाटेन चालत नदीकडे जात होते.
तरीच त्यांच्या हृदयांत हलकी वेदना.
ते थांबले.
श्वास घेतला.
नदीकडे बसले.
पाण्याचें आवाज—
हल्ली त्यांना जणू त्यांच्या आतून येत.
त्यांनी हळूशीन डोळे मिटले.
---
९. अंतिम शांतता
घरी लोक बोलू लागले: “रघुबाब नदीकाठी बसले होते… आणि शांत झोपले.”
ते शांत गेल्ले.
जसा त्यांनी आयुष्य जगलो—
हळूशीन. पुण्यवान. उर्जेने भरलेलो.
सान्वी धावत नदीकाठावर आली.
तिनं पाणी हातांत घेतलें.
ते पाणी तिनं कपाळावर लावलें.
“मी वचन देते रघुबाब,
कळंकणा आमचीच राहील.
गोवा आमचा राहील.
गोवपण श्वासांत राहील.”
नदीच्या लाटांन सूर्याचें प्रतिबिंब
जणू आशीर्वादासारखें चमकलें.
---
🌿 समाप्त 🌿
