अध्याय 67
जानकीचे आगमन
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
श्रीरामांचा सर्वत्र जयजयकार :
बिभीषण राज्यधर । देखोनि वानर निशाचर ।
अवघीं केला जयजयकार । नामें अपार गर्जती ॥ १ ॥
नामें कोंदलें पाताळ । नामें व्यापिलें जगतीतळ ।
नामें कोंदलें नभोमंडळ । ब्रह्मांडगोळ व्यापिला ॥ २ ॥
नामें गर्जती माकडें । वर्णिती रामाचे पवाडे ।
नाचती प्रेमें वाडेंकोडें । बिभीषणापुढें अति प्रीतीं ॥ ३ ॥
श्रीराम दत्त तेजाकार । रावणमुकुट परिकर ।
आणोनि बाणें सुग्रीव वीर । धरिलें छत्र रामदत्त ॥ ४ ॥
तेणें शोभा अत्यद्भुत । बिभीषण राज्यमंडित ।
ते देखोनि सुर समस्त । सुमनें वर्षत अति प्रीतीं ॥ ५ ॥
करोनियां जयजयकार । नामें गर्जती सुरवर ।
नभीं सिद्धांचा जयजयकार । रामचरित्र अनुपंअ ॥ ६ ॥
राजा बिभीषण सर्वांसह श्रीरामवंदनासाठीं निघाला :
हनुमंतादि सुग्रीव वीर । सकळ वानरांचा भार ।
बिभीषण राज्यधर । निशाचर समवेत ॥ ७ ॥
श्रीरामनामालागीं जाणा । परम आल्हाद बिभीषणा ।
वानरराक्षसांची सेना । समीप घेउनि वंदना चालिला ॥ ८ ॥
ध्वजपताकामंडित । मत्तगज अश्वरथ ।
वीर चालिले असंख्यात । अति हरिखत रामनमना ॥ ९ ॥
गजस्कंधी बिभीषणा । पाठीसीं सखा सौमित्र जाण ।
हनुमान अति विचक्षण । दोहीं नाहीं सैन्य सज्जिलें ॥ १० ॥
यथाक्रमें परिकर । दोहीं भागीं विचित्र ।
दक्षिणांगीं सुग्रीव वीर । अति मनोहर वेत्रपाणि ॥ ११ ॥
वामांगी चालत हनुमंत । जो श्रीरामाचा आप्त ।
श्रीरामाआज्ञा तेथ । पुढें चालत जुत्पती ॥ १२ ॥
वाद्यें विचित्र अति गजरीं । भोंगळा काहळा निशाण भेरी ।
विराणीं वाजती अति कुसरीं । ध्वनीं विचित्र त्यांमाजी ॥ १३ ॥
वाद्यांचा नाद गंभीर । भाट गर्जती अपार ।
अवघे करिती जयजयकार । आले रघुवीरवंदना ॥ १४ ॥
राज्याभिषिक्त बिभीषण । देखोनियां रघुनंदन ।
आनंद उथळला पूर्ण । तेणें त्रिभुवन कोंदलें ॥ १५ ॥
लक्ष्मणाने बिभीषणाला श्रीरामांच्या चरणांवर घातले :
हातीं धरोनि बिभीषण । पुढें झाला सुमित्रानंदन ।
श्रीरामचरणा वंदन । करवी आपण अत्यादरें ॥ १६ ॥
स तान्गृहीत्वा दुर्धर्षो राघवाय न्यवेदयत् ।
मांगल्यं मंगलं सर्वं लक्ष्मणाय च वीर्यवान् ॥१॥
कृतकार्यं समृद्धार्थं दृष्ट्वा रामो बिभीषणम् ।
यावच्चंद्रश्च सूर्यश्च यावत्तिष्ठति मेदिनी ॥२॥
यावद्रामकथा लोके तावद्राज्यं बिभीषणे ।
प्रतिजग्राह तत्सर्वं तस्यैव प्रियकाम्यया ॥३॥
उवाचेदं वचो रामो हनूमंतं प्लवंगमम् ।
अनुज्ञाप्य महाराजमिमं स्ॐय बिभीषणम् ॥४॥
प्रविश्य नगरीं लंकां कुशलं ब्रूहि मैथिलीम् ॥५॥
आनंदित होऊन श्रीरामांनी बिभीषणाला आशीर्वाद दिला :
जैसें श्रीरामाचें मनोगत । तैसें सुमंगल वेदोक्त ।
देखोनियां रघुनाथ । आनंदभरित पैं देखा ॥ १७ ॥
अति दुर्धर रावण । क्षणें निवटोनियां जाण ।
अभिषेकिला बिभीषण । श्रीरघुनंदन सुखमय ॥ १८ ॥
राज्यलंकृत बिभीषण । देखोनियां रघुनंदन ।
अति आल्हाद पावोन । आशीर्वचन पैं देत ॥ १९ ॥
विपायें ऐसें घडों शके । जैं भानूतें तम जिंके ।
तरी बिभीषणा निकें । अक्षयी सुखें राज्य भोगीं ॥ २० ॥
चंद्र संतप्त होय आगीं । अथवा प्रळय जावो भंगीं ।
तथापि बिभीषणा जगीं । अभंग भोगीं निजराज्य ॥ २१ ॥
बैसका सांडी कुळाचळा । पृथ्वी जाय रसातळा ।
तरी जो श्रीरामें स्थापिला । तो अक्षयी झाला बिभीषण ॥ २२ ॥
जंववरी श्रीरामकीर्ती । शाश्वत आहे त्रिजगतीं ।
तंववरी सुखसंवित्ती । अक्षयस्थितीं राज्य करीं ॥ २३ ॥
जंववरी श्रीरामनामकीर्ती । जंववरी श्रीरामभक्ती ।
जंववरी श्रीरामाची ख्याती । तंव राज्यस्थिती बिभीषणा ॥ २४ ॥
बिभीषणाला लंकेत नेऊन ही वार्ता जानकीला सांगण्यास रामांनी मारुतीला सांगितले :
ऐसे देवोनि आशीर्वचना । सवेंचि सांगे वायुनंदना ।
हनुमंता सर्वज्ञा । लंकाभुवना नेईं यासी ॥ २५ ॥
सप्राकार सतोरण । अति मंडित लंकाभुवन ।
महोत्सवें वायुनंदन । राजा बिभीषण प्रवेशवीं ॥ २६ ॥
निर्दळूनि रावणासी । अभिषेकिलें बिभीषणासीं ।
गुढी उभवोनि जानकीसी । हे वार्ता तिसी सांगावी ॥ २७ ॥
ऐकोनियां श्रीरामाज्ञा । उल्लास वायुनंदना ।
मस्तकीं वंदोनियां वचना । घाव निशाणा घातला ॥ २८ ॥
सर्वानी वाजतगाजत बिभीषणाला लंकेत नेला :
नळनीळादि जुत्पती । सुग्रीव राजा वानरपती ।
अंगदेंसहित मारुती । अति प्रीतीं निघाला ॥ २९ ॥
वाद्यें लागलीं विचित्रें । ध्वनि उठला अति गजरें ।
हरिखें नाचती वानरें । माथां पुच्छाग्रें उभवोनी ॥ ३० ॥
उपायनें बळिदानें । राक्षस आणिती सन्मानें ।
प्रीतीं घालिती लोटांगणें । बिभीषण संतुष्टे ॥ ३१ ॥
सुरासुरीं यथेष्ट । वानर हावोनियां भाट ।
श्रीरामगुण उद्भट । कीर्ति अचाट वर्णिती ॥ ३२ ॥
अति गजरें राज्यमंडित । चौघे प्रधान समवेत ।
वानरमांदी अपरिमित । लंकेआंत प्रवेशले ॥ ३३ ॥
लंकेत गेल्यावर मारुतीसह बिभीषण सीतेला नमन करण्यास जातो :
प्रवेशोन लंकाभुवन । बिभीषण अति विचक्षण ।
रामांगनेलागीं नमन । करावया आपण चालिला ॥ ३४ ॥
प्रवेशोनि अशोकवनीं । देखोनियां जनकनंदिनी ।
नमन करावयालागूनी । सकळां मनीं उत्साहो ॥ ३५ ॥
पुढें देखोनि जानकीसी । सुख दाटलें हनुमंतासी ।
लोटांगण अति प्रीतीसीं । घालोनि चरणांसीं लागला ॥ ३६ ॥
मारुतीला पाहून जानकीला परमानंद , परस्परांचे दृढलिंगन :
देखोनियां हनुमंतासी । अति आल्हाद जानकीसी ।
उचलोनि अति प्रीतीसीं । सर्वभावें आलिंगिला ॥ ३७ ॥
महार्णवांतून बाळक । सुटोनियां एकाएक ।
मातेंसीं भेटतां आवश्य्क । सप्रेम देख आलिंगी ॥ ३८ ॥
तेंवी पुत्रस्नेहें हनुमंता । आलिंगितां जनकदुहिता ।
आनंद दाटला चित्ता । सप्रेमता सद्गदित ॥ ३९ ॥
श्रीरामभक्ति सुखापुढें । पुत्रस्नेह तें बापुडें ।
जानकिया प्रेमपाडें । निजनिवाडें आलिंगिला ॥ ४० ॥
प्रेमाश्रूकरोनि जाण । हनुमंतासी अभिषिंचन ।
जानकियें करोनि पूर्ण । अमृतहस्तेंकरोनी कुरवाळी ॥ ४१ ॥
जानकीला हनुमंताचे प्रांजळ निवेदन :
वंदोनियां चरण । दोन्ही करसंपुट जोडून ।
विनविता झाला आपण । प्रीती करुन हनुमंत ॥ ४२ ॥
निर्दाळावया रावण । श्रीरामा आला शरण ।
श्रीरामभजनार्थ जाण । केलें निर्दळण स्वकुळाचें ॥ ४३ ॥
अति गूढ मारका युक्ती । सांगोनियां श्रीरामाप्रती ।
मारविला लंकापती । विजयी रघुपती जेणें केला ॥ ४४ ॥
तो हा राजा बिभीषण । श्रीरामें अभिषेकून आपण ।
तुज करावया नमन । प्रीती करोन पाठविला ॥ ४५ ॥
या बिभीषणाचे संगतीं । विजयी तुझा श्रीरघुपती ।
अक्षयी विजयस्थिती । ऊर्मिलापती जाण माते ॥ ४६ ॥
विजयी सुग्रीव कपिराजा । विजयी अंगद युवराजा ।
विजयी सेनापति वोजा । विजयी रघुराजा याचेनि ॥ ४७ ॥
नळनीळादि जांबवंत । वानरवीर विख्यात ।
रणयोद्धे रणोन्मत्त । विजयी समस्त याचेनी ॥ ४८ ॥
ऐसें बोलोनि हनुमंत जाण । हाती धरोनि बिभीषण ।
नमस्कारिले श्रीचरण । प्रीतीं करोन जानकीचे॥ ४९ ॥
जानकीकडून बिभीषणाला प्रेमाश्रूंचे सिंचन,
नंतर सर्व वानरवीरांचे जानकीला नमन :
येरी उचलोनि त्वरित । प्रीतीं मस्तक अवघ्राणित ।
प्रेमाश्रुसिंचने तेथ । अभिषेकित बिभीषण ॥ ५० ॥
तैसाचि सुग्रीवराजा जाण । हनुमान भेटवी आपण ।
येरी प्रीती उठवोन । केलें अवघ्राण मस्तकीं ॥ ५१ ॥
तंव अंगद पुढें झाला । तोही प्रीतीनें आश्वासिला ।
नीळें नमस्कार केला । कुरवाळिल अमृतहस्तीं ॥ ५२ ॥
तंव पुढें झाला जांबवंत । सुषेण दधिमुख तेथ ।
जानकीतें नमस्कारित । अति विनीत रामप्रेमें ॥ ५३ ॥
येरी निजकृपा अवलोकन । सकळां देवोन समाधान ।
हनुमंतासी आज्ञापन । केलें आपण जानकियें ॥ ५४ ॥
प्रथम बिभीषणाला लंकाभुवनात नेण्याची हनुमंताला सीतेची आज्ञा :
श्रीरामें अभिषेकिला । निजराज्य हा पावला ।
अनुग्रहें विराजला । निजभुवना वहिला प्रवेशवी ॥ ५५ ॥
लाहोनियां आज्ञापन । हनुमान अत्यंत सज्ञान ।
बिभीषण आपण । राज्यभुवन प्रवेशविलें ॥ ५६ ॥
सिंहासनादि सकळ भोग । श्रीरामकृपा अव्यंग ।
बिभीषण पावला सांग । सुख अभंग उथळलें ॥ ५७ ॥
सर्वथा जें दुष्प्राप्य राज्य । तें श्रीरामकृपा निज ।
बिभीषण पावोनि सहज । नाचत भोज आनंदें ॥ ५८ ॥
दुकाळिया जेवी मिष्टान्न । अवर्षणीं वर्षे घन ।
सुकतया अंकुरा जाण । होय संपूर्ण अमृतवृष्टी ॥ ५९ ॥
गतायुषा जोडे आयुष्य । रंका इंद्रपद सावकाश ।
तैसें जालें बिभीषणास । श्रीरामास विनटतां ॥ ६० ॥
वानरप्रमुखांनी सीतेला नेण्याविषयी मारुतीला सांगितला,
परंतु राजाज्ञा नसल्यामुळे त्याचा नकार :
येरीकडे मारुती । विनविते जाले कपिपती ।
झाली सकळ कार्याची स्थिती । सीता सती नेवों आतां ॥ ६१ ॥
ऐकोनि तयांचें वचन । हनुमान नेदी प्रतिवचन ।
तेणें खवळले कपिगण । कोल्हाळ संपूर्ण आदरिला ॥ ६२ ॥
सकळ भोग आदिकरोनी । राजोपचार देवोनि पाणी ।
पादत्राणही सांडूनी । एकली वनीं प्रवेशली ॥ ६३ ॥
श्रीरामसेवलागीं देखा । सांडणें केलें शरीरसुखा ।
ते जानकी सत्वर देखा । रघुकुळटिळका भेटवावी ॥ ६४ ॥
आम्हीं विनवितां सकळ जन । तूं न देसी प्रतिवचन ।
काय तुझें आहे मनोज्ञ । तें संपूर्ण चिन्ह लक्षेना ॥ ६५ ॥
तंव भावार्थाचा मेरु । जो आज्ञेचा किंकरु ।
श्रीरामहृत्कमलमधुकरु । हनुमान वीरु विनवित ॥ ६६ ॥
स्वमुखें श्रीरघुनाथ । बोलिला नाहीं इत्थंभूत ।
अथवा नाहीं संकेत । ते जानकी तेथें आणावी ॥ ६७ ॥
याकरितां माझे चित्त । जालें अतिशये भ्रमित ।
कांही योजेना निश्चितार्थ । राहिलों निवांत म्हणवोनी ॥ ६८ ॥
नकलतां या अर्थासी । म्यां काय सांगावें तुम्हांसी ।
म्हणोनि निवांत मानसीं । तंव तुम्हांसी क्षोभ आला ॥ ६९ ॥
हे ऐकून जांबुवंत पुढे होऊन रामाची मूकसंमती असल्याचे सांगतो :
याकरितां ऐकोनि वचनार्थ । पुढें जाला जांबवंत ।
लक्षोनियां हनुमंत । स्वयें बोलत आवेशें ॥ ७० ॥
हनुमंता सकळाविखीं । तुज व्युत्पत्ति आहे निकी ।
स्त्रीपुरुषांची उखीविखी । अनोळखी ते तुज ॥ ७१ ॥
स्वमुखें श्रीरघुपती । केंवी सांगे तुम्हांप्रती ।
मज भेटवावी सीतासती । म्हणोनि काकुळती तंव नये ॥ ७२ ॥
आपुलेठायीं आपण । विचार करावा पूर्ण ।
जानकीलागीं रघुनंदन । तनुसंकीर्ण पैं झाला ॥ ७३ ॥
जीलागीम् वधिला विराधू । खर दूषण त्रिशिरा बंधू ।
त्यांचा क्षणें केला वधू । तो निजवधू केंवी सांडी ॥ ७४ ॥
जीलागीं मारीचासी । चर्म काढिलें कंचुकीसी ।
जिचेनि उद्धार जटायूसी । त्या जानकीसी केंवी सांडी ॥ ७५ ॥
जीलागीं वनोवन । हिंडता झाला रघुनंदन ।
तीतें सांडील आपण । सर्वथा जाण हें न घडे ॥ ७६ ॥
वाळी वधोनियां देखा । सुग्रीव जीलागीं केला सखा ।
ते जानकीतें देखा रघुकुळटिळकातें न सांडवे ॥ ७७ ॥
तुम्ही आम्ही सकळ वानर । जिचेनि व्याजें श्रीरामकिंकर ।
ते सीता सती सुंदर । श्रीरघुवीर केंवी सांडी ॥ ७८ ॥
जिचेनि शुद्धीसी रघुपती । तुंतें पाथविलें मारुती ।
शोधितां लंका पालथी । केली निश्चिती जीलागीं ॥ ७९ ॥
जीलागीं सागर गांजिला । शिळासेतु बांधिला ।
लंकेचा निरोध केला । रावण वधिला जीलागीं ॥ ८० ॥
जिचेनि सुर तहतीस कोडी । त्यांची सुटली बांधवडी ।
निजराज्याची उभवोनि गुढी । स्थापिला निरवडी बिभीषण ॥ ८१ ॥
सीता – रामाची ताबडतोब भेट करावी :
ते सती जनकदुहिता । सांडणे नघडे सर्वथा ।
सावध होई हनुमंता । भेटवीं सीता श्रीरामा ॥ ८२ ॥
आमचें सेवेचें पैं देख । हेंचि फळ अलौकिक ।
दोघां करावया मेळ एक । विचार आणिक असेना ॥ ८३ ॥
तिये वेळे निश्चित । स्वयें बोलिला श्रीरघुनाथ ।
जानकीये सांगावें हर्षित । जें लंकानाथ निवटिला ॥ ८४ ॥
याचे पोटीं ध्वनित । बोलोनि गेला रघुनाथ ।
सकळ झाला कार्यार्थ । भेटवा निश्चित जानकी ॥ ८५ ॥
हा अर्थ न कळे पैं तुज । स्वयें झालासि निर्बुज ।
भेटावया रघुराज । जनकात्मजा चालों द्या ॥ ८६ ॥
ऐकोनियां ते वचन । हनुमान घाली लोटांगण ।
तुम्हांहूनि अधिक ज्ञान । सर्वथा जाण मज नाहीं ॥ ८७ ॥
बहुतांच्या मनासी आलें । तें मज सर्वथा मानलें ।
उचित पाहिजे केलें । तेंचि वहिलें करावें ॥ ८८ ॥
हनुमंताचेनि वचनें । हरिखलीं वानरगणें ।
देत नामांची किराणें । रामांगने नेवो पाहती ॥ ८९ ॥
विज्ञापयति वैदेहीं सुग्रीवोऽथ प्रणम्य च ।
द्रष्टुमिच्छति भर्ता त्वां रामो धर्मभृतां वरः ॥६॥
सुस्नातालंकृतामेव संयुक्तां प्रतिकर्मणा ॥७॥
बीभीषणादि सर्वजण सीतेला वंदन करुन तिला रावण ठार झाल्याचे सांगतात :
सकळ वानरांचा वर । किष्किंधेचा राज्यधर ।
पुढें होवोनि सुग्रीव वीर । नमन सत्वर पैं केलें ॥ ९० ॥
अति विनति अत्यंत प्रीती । लोटांगणीं पुढतपुढती ।
अति मधुर वचनोक्ती । जानकीप्रती विनवित ॥ ९१ ॥
ऐकें जानकिये माते । श्रीरामवियोगें व्रतस्थें ।
जाळूनि सांडिलें देहभावातें । श्रीरामातें आठवितां ॥ ९२ ॥
त्यजिलें अन्न जीवन । त्यजिलें फळभोजन ।
त्यजिले भोग गहन । श्रीरघुनंदनवियोगें ॥ ९३ ॥
त्यजिले वस्त्रालंकार । त्यजिले अभ्यंगपरिकर ।
माथां वळला जटाभार । वल्कलांबरपरिधान ॥ ९४ ॥
रुधिर शोषलें समस्त । मांस आटलें जेथींचें तेथ ।
चर्म झालें अस्थिगत । श्रीरघुनाथवियोगें ॥ ९५ ॥
ऐसी उग्र तपश्चर्या । अतिअटक सुरवर्या ।
तेणें तेजें रघुवर्या । संताप सबाह्य झाला असे ॥ ९६ ॥
जानकीवियोगविरहें पूर्ण संतप्त रघुनंदन । करोनियां सेतुबंधन ।
वीर रावण निर्दाळिला ॥ ९७ ॥
सीताभेटीशिवाय रामांची शांती नाही :
राक्षस कुळनिर्दळण । तुजलागीं केलें जाण ।
लंके राजा बिभीषण । झाला संपूर्ण तुझेनि धर्मे ॥ ९८ ॥
अति दुर्जय त्रिजगतीं । विस्तारली श्रीरामकीर्ती ।
तथापि श्रीरामविश्रांती । नपवे निश्चितीं तुजवीण ॥ ९९ ॥
बिभीषण राज्यधर । प्रवेशला लंकापुर ।
श्रीरामें आज्ञोत्तर । तुज सत्वर पाठविलें ॥ १०० ॥
माझे वियोगें गांगली । सीता अत्यंत कष्टली ।
अस्थिमात्र असे उरली । वेडी झाली मजलागीं ॥ १ ॥
म्हणवोनियां तुजपासीं । वेगें पाठविलें आम्हांसी ।
बिभीषण स्थापावा लंकेसी । आणि जानकीसी आणावें ॥ २ ॥
सालंकृत होऊन श्रीरामदर्शनास सत्वर निघावे :
वंदोनि श्रीरामाज्ञापन । विलंब न करावा आपण ।
वेंगीं घ्यावें रामदर्शन । म्हणोनि चरणां लागला ॥ ३ ॥
करावीं अभ्यंगमार्जनें । दिव्यवस्त्रें परिधानें ।
विचित्र अलंकारभरणे । सुमनचंदनें अंगीकारीं॥ ४ ॥
स्वामीचिया दर्शनासी । मलिन वेषें केंवी जासी ।
अंगीकारावें विनंतीसी । म्हणोनि चराणांसी लागला ॥ ५ ॥
श्रीरामदर्शनाशिवाय तैलाभ्यंजनादि गोष्टीला सीतेचा नकार :
ऐकोनि त्याच्या वचनासी । हांसूं आलें जानकीसी ।
जवळी असोन अहर्निशीं । रामभजनासी अनोळख ॥ ६ ॥
श्रीरामेंविण जें अन्न । तें केवळ विष्ठाभोजन ।
तांबूल तें रुधिरपान । साचार जाण सुग्रीवा ॥ ७ ॥
श्रीरामावीण उदकपान । तें मरणप्रद विष दारुण ।
जीवन त्यातें म्हणे कोण । सत्य जाण सुग्रीवा ॥ ८ ॥
श्रीरामवासावाचून । इतर वास परिधान ।
तेणें व्यभिचार घडला पूर्ण । व्यभिचारिणी ते नारी ॥ ९ ॥
श्रीरामतेजाहून इतर । अलंकार जे रत्नाकार ।
शरीरीं केवळ तो भार । खदिरांगार तैसे ते ॥ ११० ॥
सुमनमाळा परिकर । ते माळा नव्हती सूचिकाग्र ।
अभ्यंग चंदन परिकर । ते लेप साचार विष्ठेचे ॥ ११ ॥
ऐसें बोलतां जानकीसी । स्वेदाश्रु रोमांच सर्वांगासी ।
जानकीची निष्ठा कैसी । देहांत भोगासीं आतळतां ॥ १२ ॥
इतर जे रामसेवक । श्रीराम भजनीं अति दक्ष ।
जानकी त्यांचा आचार्य देख । निष्ठा अलोलिक दाखविली ॥ १३ ॥
सीतेची रामांवरची अतूट निष्ठा पाहून सर्वांनीं तिला लोटांगण घातले :
देखोनि तिच्या निश्चयार्था । आनंद सकळांचियां चित्ता ।
लोटांगणीं सादरता । चरणीं माथा ठेविला ॥ १४ ॥
श्रीराममहिमा अगाध । तैसीच जानकी अगाधबोध ।
निष्ठा अति विशुद्ध । सामर्थ्य शुद्ध जानकीचें ॥ १५ ॥
ऐसें करोनियां स्तवन । विनविते झाले सकळही जन ।
जैसें तुझें मनोज्ञ । तैसें निर्गमन करी माते ॥ १६ ॥
कायसी आमची युक्ती । जे विनंती करुं तुजप्रती ।
जैसी तुझी मनोवृत्ती । तैसिये स्थिती भेट रामा ॥ १७ ॥
पालखीतून रामदर्शनार्थ सीतेने यावे अशी
बिभीषणाची विनंती ऐकून त्याला सीतेचे समर्पक उत्तर :
म्हणोनि राहिलों निवांत । तंव बिभीषण शरणागत ।
शिबिकेसहित आला तेथ । आरोहण तेथे करीं माते ॥ १८ ॥
देखोनि त्याच्या आदरासी । जानकी बोले प्रतीतीसी ।
तूं जाणता भजनधर्मांसीं । व्रत पाहसी तूं माझें ॥ १९ ॥
पारखा पायीं राम सांपडे । तरी साधक कां शिणती बापुडे ।
ऐसें सर्वथा नघडे । जें राम सांपडे परके पायीं ॥ १२० ॥
प्रवहणावरी यात्रा करित । यात्रा श्रेय तें पैं नेत ।
कर्ता लटिकाची वल्गत । अभिमान वसत लौकिकीं ॥ २१ ॥
श्रीरामाची निजप्राप्ती । प्रवहणाची नलगे गती ।
परपायीं रघुपती । न भेटे निश्चिती कोणाही ॥ २२ ॥
पुढिलाचेनि भोजनें । तृप्ति नपवे निजप्राणें ।
तेंवी जाण परचरणें । रघुनंदन भेटेना ॥ २३ ॥
श्रीरामाची अंतरस्थिती । तो केंवी गावे प्रवहणगती ।
म्हणोनियां मुनिपंक्ती । नातळती यानासीं ॥ २४ ॥
असे बोलून सीता पायीच निघाली :
ऐसें बोलोनियां सती । मस्तकांजली विनय वृत्ती ।
उठोनियां अति प्रीती । सहजस्थिती चालिली ॥ २५ ॥
पदसंचाराच्याठायीं । धरे सबाह्य राम पाहीं ।
देखोनियां लवलाहीं । देह देहीं नाठवे ॥ २६ ॥
जेंवी वायूचें चळण । सर्वत्र विचरे गगन ।
परी अंशही नव्हे मिन्न । गगनीं गनन होऊन राहे ॥ २७ ॥
जानकीच्या पाउलाची मोहर । लघुत्वें अति अरुवार ।
शून्यत्व सांडोनि साचार । पदसंचार श्रीरामें ॥ २८ ॥
अति अरुवार हंसगती । सवें हरिगणांची संपत्ती ।
शीघ्र आली सुवेळेप्रती । निकटवर्ती श्रीरामा ॥ २९ ॥
श्रीरामदर्शनानें जानकीची झालेली भावावस्था :
देखोनियां श्रीरामचरण । आलें जानकींसीं स्फुरण ।
वेळोवेळां बाहुस्फुरण । रोमांची पूर्ण उभविली गुढी ॥ १३० ॥
अंतरी सुखोर्मी दाटली । ते बाह्य चिद्रत्नें प्रकट झाली ।
अंगींची कांचोळी उतटली । पताकीं वहिली मंडित ॥ ३१ ॥
जेंवी सूर्योदयीं कमळिणी । त्यजोनियां संकोच रजनी ।
अति संतोष विकासनी । दिनमणी देखोनियां ॥ ३२ ॥
तेंवी सूर्यवंशदिनमणी । अद्वयाब्जविकासिनी ।
श्रीराम देखोनियां नयनीं । जनकनंदिनी विकासत ॥ ३३ ॥
सुप्रसन्न मुखकमळ । मुखचंद्र अति निर्मळ ।
टवटवीत तनु सोज्वळ । जनकबाळ सतेज ॥ ३४ ॥
होतां सूर्याकांतीं वैश्वानर । भासे सकळां गोचर ।
पचनवेव्हार संपादी ॥ ३५ ॥
तेंवी देखतां रघुत्तम । जानकीची शोभा परम ।
भासे अति मनोरम । विश्रामधाम जगाचें ॥ ३६ ॥
पुढें देखोनि राघव । अति आवेशें भरला जीव ।
समर्पीन सर्व भाव । म्हणोनि हाव उथळली ॥ ३७ ॥
म्हणे भाग्य आलें फळा । षण्मासांचा वियोग गेला ।
नमावया घनसांवळा । जनकबाळा अभिमानली ॥ ३८ ॥
सीता समोर येताच रामांनी दुरसीकडे तोंड फिरवले. त्यामुळे सीता दुःखी :
संमुख घालितां लोटांगण । न पाहेचि रघुनंदन ।
पूर्व सांडूनि अपूर्व जाण । करी वदन पश्चिमेकडे ॥ ३९ ॥
उठोनि पाहे रामवदन । संमुख न दिसे रघुनंदन ।
स्वयें दक्षिणेकडे होऊन । केलें नमन श्रीरामा ॥ १४० ॥
वाम सव्य दश दिशे । नमन करितां आवेशें ।
संमुख राम न दिसे । अति निःश्वासें स्फुंदत ॥ ४१ ॥
अथैतां बाष्परुद्धाक्षीं संमुखें नाभ्यलोकयत् ।
अथ सा भूमिजा दुःखस्वरेण महताऽरुद्त ॥८॥
बाष्पव्याकुळताम्राक्षी मध्ये तेषां वनौकसाम् ।
तस्या विलपितं दृष्ट्वा सर्वे ते हरियूथपाः ॥९॥
रुरुदुर्जातसंतापाः शोकव्याकुललोचनाः ।
मुखं वस्त्रेण संच्छाद्य सौमित्रिर्जातसंभ्रमः ॥१०॥
श्रीराममुखदर्शन न झाल्यामुळे सीता स्वतःलाच दोष देऊन विलाप करिते :
अतिदुःखेंकरुनि जाण । अश्रुपूर्ण आरक्त नयन ।
स्फुंदस्फुंदोनि करी रुदन । विमुख रघुनंदन मज झाला ॥ ४२ ॥
दीर्घस्वरें आक्रंदत । मज न पाहे रघुनाथ ।
वृथा वांचोनि काय येथ । निंद्य जीवित रामविण ॥ ४३ ॥
जेव्हांच वियोग् रामासी । तेव्हांच सांडावें देहासीं ।
पापिणी मी ऐसी कैसी । देहभारेंसीं वांचलें ॥ ४४ ॥
पृथ्वीयेमाजि पाहीं । पापें आहेत जीं कांही ।
श्रीरामवियोंगें सर्वही । माझ्या देहीं आदळलीं ॥ ४५ ॥
महापातकियाचें मुख । सवर्था राम न पाहे देख ।
मी केंवी आलें संमुख । प्राण निःशेख नव्हे माझा ॥ ४६ ॥
पापांमाजि महापातक । मज घडलें आत्यंतिक ।
सौमित्र शापिला देख । श्रीराम विमुख तेणें झाला ॥ ४७ ॥
अत्यंत अनुज आणि सखा । तो म्यां अभिशापिला देखा ।
कोण सुख रघुकुळटिळका । कासया मुखा अवलोकी ॥ ४८ ॥
जानकीची मूर्च्छा, वानरांमध्ये हाहाकार :
म्हणोनियां दीर्घस्वरीं । आक्रंदतसे सुंदरी ।
स्वयें पडतां धरेवरी । केला वानरीं हाहाकार ॥ ४९ ॥
जीलागीं रघुनंदन । हिंडता झाला वनोवन ।
जीवीण न रुचे अन्नजीवन । समुद्रा पालाण जीलागीं ॥ १५० ॥
लंकेलागीं करोनि पूर्ण । दारुण येथ रणकंदन ।
जीलागीं वधून रावण । राजा बिभीषण जीलागीं केला ॥ ५१ ॥
ते जवळी आलिया पाठीं । राम न पाहे दृष्टी ।
स्फुंदत पडलीसे गोरटी । श्रीराम पोटीं कठिण भारी ॥ ५२ ॥
लक्ष्मणही शोकमग्न :
देखोनि जानकीची अवस्था । सौमित्र वोसंडला चित्ता ।
निजपालवें तत्वता । होय झांकिता निजवदन ॥ ५३ ॥
पालवें झांकोनियां वदन । सौमित्र करीतसे स्फुंदन ।
अति कठिण रघुनंदन । अंतरचिन्ह कळो नेदी ॥ ५४ ॥
श्रीरामांना विनवणी करण्यासाठीं उपस्थितांपैकी सर्वजण व स्वर्गातील देवही तेथे येतात :
श्रीराम नेदी समाधान । तेणें आवेशें पैं जाण ।
विनवावया रघुनंदन । अवघेजण सरसावले ॥ ५५ ॥
अश्रु परिमार्जुन हातें । जानकीचेनि पक्षें तेथें ।
सकळ दुखावले निजचित्तें । विनवूं पाहती श्रीरामा ॥ ५६ ॥
तंव स्वर्गीहून अवलीळा । आला सुरगणांचा पाळा ।
सिद्धगंधर्वयक्षमेळा । रघुकुळपाळा विनविती ॥ ५७ ॥
एका जनार्दना शरण । जानकी देखोनियां जाण ।
राम झाला उदासीन । कांही वचन बोलेना ॥ ५८ ॥
पुढें दिव्य अद्भुत । जानकीये घेईल रघुनाथ ।
श्रोतीं अवधान द्यावें तेथ । कथा अद्भुत रामायणीं ॥ ५९ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
जानकीआगमनं नाम सप्तषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६७ ॥
ओंव्या ॥ १५९ ॥ श्लोक ॥ १० ॥ एवं ॥ १६९ ॥
