प्रस्तावना
भोर झालेला असतो. चिखलदऱ्याच्या एका गजबजाटापासून दूर असलेल्या खेडेगावातलं घर. मातीच्या अंगणात ओलसर गारवा, आणि स्वयंपाकघरातून येणाऱ्या फोडणीच्या वासाने एक वेगळीच शांतता भंग पावते.
नारायण देशमुख — वय वर्षं २६. चेहऱ्यावर जबाबदाऱ्या आणि डोक्यावर स्वप्नांचं सावट. नुकतीच एम.कॉमची परीक्षा पास केलीय. पण यशाची चव अद्याप ओठांवर नाही. घरी म्हातारे वडील, अंगावर पडलेली काळजी घेणारी आई, आणि लग्नासाठी वयात आलेली बहिण — सगळ्यांचं ओझं हसत हसत पेलणारा नारायण.
आज त्याचा Buldhana ला मुलाखतीसाठी जाण्याचा दिवस. पण मन मात्र एकाच विचारात अडकलेलं — “हे घर सोडून जायचं म्हणजे खरंच पुढं जाणं आहे की मागे काहीतरी हरवणं?”
अध्याय १ — भोराची शांतता
चिखलदऱ्यापासून जवळ असलेल्या "धनगरवाडी" या खेडेगावात सकाळचं पहाटेचं वेळ. पावसाची वेळ असल्याने जमिनीला ओलसर मातीचा सुगंध, आणि अंगणात धावणाऱ्या पिल्लांची किलबिल. नारायण देशमुख आपल्या जुन्या मातीच्या घराच्या ओसरीत गादीवर बसून चहा घेतोय. समोर त्याची आई शांताबाई, पांढऱ्या धोतरात पायावर चोळत चहा गाळतेय. वयाने झुकलेली, पण नजरेत अजून काळजीचं सामर्थ्य.
“तू लवकर तयार हो बाळा, साडेनऊची बस आहे,” ती म्हणाली, ओळखून की नारायणचा डोकं कुठे आहेच नाही.
नारायणच्या चेहऱ्यावर हलकीशी चिंता, थोडं उदासी, आणि एक थांबलेलं स्वप्न — सगळं स्पष्ट दिसत होतं. नुकतीच एम.कॉम झाली होती. पण पुढे काय? घरी वडील रामराव, आता काम करायची ताकद उरलेली नाही. पाठीचा त्रास, वारंवार होणारा थकवा, आणि सरकारी मदतीवर चालणारं जगणं.
त्याची लहान बहीण माधुरी, वय २२ — चांगली शिकलेली, पण लग्नाचं वय होत चाललेलं. आई-वडील सगळेच नारायणच्या भविष्याकडे बघत होते.
“तू एकटाच आहेस रे नारू आता... तुझंच तर घर आहे.” आईचं वाक्य त्याच्या मनात रुंजी घालत राहिलं.
---
गृहस्थिती आणि स्वप्न
घरात एकूण तीन खोल्या. एक स्वयंपाकघर, एक देवघर, आणि एक मोठी खोली जिथं सगळं कुटुंब राहतं. वीज कधी येते, कधी जात नाही. मोबाईल नेटवर्कला एक ठराविक कोपरा आहे जिथे धरतो.
नारायणचं मन मात्र कायम दुसरीकडे — एक चांगली नोकरी, शहरात फ्लॅट, घरच्यांसाठी एसी आणि बहीणीसाठी सुंदर घरकुल. पण प्रत्येक स्वप्नाला एक अडसर वाटतो — गरिबी, अपुऱ्या संधी, आणि छोट्याशा गावात मर्यादित मार्ग.
त्याने एम.कॉम करताना मोठ्या अपेक्षा ठेवल्या होत्या. शेवटच्या सेमिस्टरमध्ये पहिला आला होता. आता Buldhana MIDC मधल्या एका प्रायव्हेट कंपनीत अकाउंट्स एक्झिक्युटिव्ह म्हणून मुलाखत होती. पण गेल्या महिन्याभरात त्याला चार जागा नाकारल्या होत्या. आणि या वेळी घरचं सगळं लक्ष त्याच्यावर होतं.
---
रामराव आज थोडे थकलेले वाटत होते. उशिरा उठले. नारायण त्यांचं औषध देऊन म्हणाला,
“बाबा, मी जर इथून बाहेर पडलो, तर घरी कोण बघेल?”
रामराव हसले. “तुला पुढं जायचंच आहे नारू. इथे अडकून काय मिळणार? तू गेलास की आपलं समाधान.”
आई शांताबाईने हळूच त्याचं डोकं हातात घेतलं, “तुजा मार्ग तुझं मनच दाखवेल. फक्त तू स्वतःवर विश्वास ठेव.”
---
नारायणने सकाळी ७:३० ला तयारी केली. थोडा मोजका शर्ट-पँट, जुनं बॅग, आणि आईने दिलेलं डब्बा. बसस्टॉपवर तो उभा राहिला तेव्हा गावातले काहीजण त्याच्याकडे पाहत होते — “हा काय मोठा अधिकारी होणार आहे का?” — काही जणांचे शब्द कानावर पडत होते.
मनात थोडी घालमांड होती, पण त्याचं चालणं ठाम होतं. हीच मुलाखत, हा क्षण, असा काहीतरी ठरवलं त्याने.
---
अध्याय २ — नदी पार करणारा दिवस
सकाळी आठ वाजले. पाऊस नुकताच थांबलेला. आकाश ढगांनी भरलेलं, पण नदीकाठी गजबज वाढलेली. गावातून शहराच्या बस स्टँडपर्यंत पोहोचायचं असेल, तर मधून इंद्रायणी नदी पार करावी लागते — आणि नदीच्या भरात, फक्त एकच उपाय — होडी.
नारायण घरातून बाहेर पडतो. खांद्यावर बॅग, मनात धडधड. पण चालणं ठाम. मागून आवाज येतो — “थांब रे नारू, मी पण येतो.”
ते होते त्याचे वडील — रामराव देशमुख. काठीच्या आधाराने, पण पावलात जिद्द.
“तुला नदी पार करायचीय ना... मी सोबत येतो. तुझी वाट बघणारं फक्त मुलाखत नाही, तुझं आयुष्य आहे.”
नारायण गोंधळतो — “पण बाबा, तुम्हाला त्रास होईल...”
रामरावच्या चेहऱ्यावर हलकं हसू, “तू उद्या मोठा झालास, म्हणून आम्ही मागे नाही राहायचं!”
नदीकाठचं दृश्य
रस्त्यावर दोन किलोमीटर चालत ते दोघं नदीकाठाला पोहोचतात. गर्दी जमलेली असते. गावातले अनेकजण सकाळच्या वेळी शहरात जायला याच होडीची वाट बघतात. एक मोठा खंबीर माणूस, गणू नौकावाला, होडी चालवतो. त्याचा घसा बसून गेलेला, पण डोळे धारदार.
“आज पाणी भरपूर वाढलंय, पण होडी मजबूत आहे. पंधरा माणसं होतील,” तो म्हणतो.
रामराव नारायणकडे पाहतात. दोघं पाण्याच्या दिशेने नजर लावतात. त्या क्षणी इंद्रायणी नदी काहीशी रौद्र दिसत असते — पाण्याचे लोंढे, पानांच्या लाटा, आणि पाण्यावर तरंगणारे गवताचे गुंडे. पण एक भिन्न सौंदर्य त्या दृश्यात असतं — जणू नदीसुद्धा सांगतेय: “तू पार हो... तू थांबू नको.”
होडीत बसण्याची क्षणं
होडीत नारायण पहिला बसतो. त्याचं डोकं गरगरतंय. नोकरीची धडधड, घराची जबाबदारी, आणि समोर नदीचं खोल पाणी. त्याच्या पाठोपाठ वडील येतात. गणू होडीत दोर धरतो.
“सगळे शांत बसा. होडी मधून जास्त हालचाल नको,” तो ठामपणे सांगतो.
नदीच्या मधोमध गेल्यावर अचानक वाऱ्याचा झोत येतो. होडी थोडीशी डगमगते. एक वृद्ध बाई किंचाळते. पण गणूचा हात दोरावर घट्ट. त्याचा अनुभव कामाला येतो.
रामराव लगेच नारायणचा हात धरतात — एक घट्ट मुठ. त्या घट्ट हातात अनेक गोष्टी लपलेल्या होत्या — विश्वास, काळजी, आणि खंबीर प्रेम.
नदी पार... एक वेगळा क्षण
पलीकडच्या काठी पोहोचल्यावर नारायण थोडा सुटकेचा श्वास घेतो. आता शहर फक्त चार किलोमीटरवर. तेवढ्याच अंतरावर त्याचं नशीब उभं होतं.
रामराव म्हणतात —
“तुझं आयुष्य ही अशीच नदी आहे रे नारू. डगमगेल, पण पार करायचंच.
तूही पार करशील... कारण तुझ्या पाठीत आम्ही आहोत.”
नारायण वाकून त्यांचं पाय धरतो. क्षणभर त्याच्या डोळ्यांत पाणी येतं. आणि मग एक शेवटचा कटाक्ष नदीकडे टाकून तो रस्त्याकडे वळतो.
बस हळूहळू गावाच्या बाहेर पडू लागली. रस्त्याच्या कडेला उभे असलेले बाबा अजूनही नजरेत होते. नारायण मागे वळून बघत होता — हात हलवत, मनात कसलीतरी हळवळ दाटून येत होती.
"जा रे लेका, आता फक्त पुढं बघ..." असं काहीसं बाबांचं मौन अश्रूंतून बोलत होतं.
बस आता खडबडीत रस्त्यावरून घाटाकडे वळली. दोन्ही बाजूंना हिरवीगार शेती, मधून मधून उंच नारळांची झाडं, दूरवर दिसणारे डोंगर — सगळं काही निसर्गमय आणि तरीही नारायणच्या मनात शांतता नव्हती. त्याच्या खिशातून M.Com Interview Guide नावाचं पुस्तक काढून वाचायला लागला, पण…
"दादा, कुठं चाललात?" बाजूच्या सीटवर बसलेला एक मध्यमवयीन गृहस्थ विचारतो.
नारायणने क्षणभर पुस्तकावरून नजर उचलली, हसून म्हणाला, "बुलढाणा… इंटरव्ह्यू आहे. सरकारी बँकेत."
"वा वा! खूप छान. मी पण तिथंच जातोय. पण माझं काम शेतकऱ्यांचं लोन फॉलोअपचं आहे. माझा मेहुणा तिथं शाखेत मॅनेजर आहे. कधीमधी त्याच्याकडे जातो."
नारायणने थोडं हसत पुस्तक बंद केलं.
"तुम्ही कुठं शिकला?"
"लोणार. तिथं कॉलेज होतं. नुकताच M.Com पूर्ण झालाय."
"अरे वा! हुशार दिसतोस. पण डोळे थोडे थकलेले दिसतात."
नारायण थोडासा लाजून म्हणाला, "झोप कमी होते हल्ली… विचार खूप येतात."
बस आता इंद्रायणी नदीच्या काठाशी आली होती. मोठं पूल नव्हतं. गावातल्यांनी हातानं चालवल्या जाणाऱ्या बोटीचा वापर केला जात होता. बस थांबली आणि सर्व प्रवासी खाली उतरले. एक एक करत बोटीत बसू लागले. समोर विस्तीर्ण पाणी, त्यावर उमटणाऱ्या लाटांच्या सौंदर्यात नारायण हरवून गेला.
"कधी कधी वाटतं, असंच कुठंतरी लांब जावं, जिथं प्रश्न नसतील, जबाबदाऱ्या नसतील…" तो नकळत बोलून गेला.
"आहे असं ठिकाण," बाजूचा गृहस्थ म्हणाला, "पण तिथं पोहोचायला खूप काही गमवावं लागतं."
दोघंही शांत झाले. बोट हळूहळू पुढं सरकत होती. समोरच्या किनाऱ्यावर बस पुन्हा उभी होती, पुढच्या प्रवासाची वाट बघत...
बोटीतून उतरल्यानंतर सर्व प्रवासी पुन्हा बसमध्ये बसले. बसने आता घाटाची वळणं धरली होती. रस्ता अरुंद, पण आजूबाजूचा निसर्ग मंत्रमुग्ध करणारा — डावीकडे खोल दरी, तर उजवीकडे उंच झाडांनी वेढलेला डोंगरकडा. अधूनमधून एखादं धबधब्यासारखं पाणी रस्त्यावरून वाहत होतं.
बसमध्ये शांतता होती. फक्त इंजिनाचा गुरगुराट आणि टायरांच्या रस्त्यावरून निघणाऱ्या आवाजाची साथ. नारायणने पुन्हा पुस्तक उघडलं, पण त्या शब्दांमध्ये लक्ष रमेना. त्याची नजर अधूनमधून खिडकीबाहेर जात होती — लांबवर धुक्याच्या मागे हरवलेले डोंगर, धुक्यातून डोकावणारी पानगळलेली झाडं, वाऱ्यात थरथरणाऱ्या झाडाच्या फांद्या — जणू निसर्ग काहीतरी सांगत होता.
“बघा किती सुंदर आहे ना!” बाजूचा गृहस्थ म्हणाला.
नारायणने हसून मान हलवली. “हो… पण कधी कधी हे सगळं बघून एक प्रकारची उदासी जाणवते.”
“का हो?” गृहस्थाने विचारलं.
“माझं असं वाटतं… हे सगळं काही क्षणिक आहे. उद्या कोण जाणे आपण कुठं असू… कोणाबरोबर असू…”
त्या माणसाने त्याच्या खांद्यावर हलकंसं हात ठेवलं.
“हे विचार चांगले आहेत. पण त्यांच्यात हरवून जाऊ नका. काही गोष्टीचं उत्तर वेळच देतो.”
नारायणच्या डोळ्यांत थोडं पाणी आलं. तो पटकन खिडकीबाहेर पाहू लागला.
तेवढ्यात एक वळण आलं. बस थोडीशी हलली. सगळ्यांनी आपापल्या सीटला घट्ट धरून घेतलं. खाली खोल दरी, त्यात एका छोट्या गावाची छपरं दिसत होती. नारायण मनात म्हणाला — “इथून पडलो, तर सगळं संपेल… पण त्याने काही सुटेेल का?”
“तुमचं नाव काय हो?” त्या गृहस्थाने विचारलं.
“नारायण… नारायण देशमुख.”
“छान नाव आहे. स्थिर वाटतं.”
“स्थिर… पण आतून खूप अस्थिर आहे.” नारायण हसत म्हणाला.
त्या गृहस्थाने हळूच खिशातून एक पारिजातकाचं फुल काढून नारायणच्या हातात ठेवलं.
“हे बघा… सकाळी माझ्या अंगणात पडलेलं होतं. जरी झाडावरून गळालं, तरी त्याचा सुगंध संपत नाही.”
नारायण थक्क झाला. त्या फुलाचा सुगंध नाकाशी नेला आणि पहिल्यांदाच त्याच्या चेहऱ्यावर शांततेचं हास्य आलं.
बस अजूनही घाटाच्या वळणांवरून पुढे सरकत होती. पण आता नारायणचं मन थोडं हलकं झालं होतं. पुस्तक त्याच्या हातात होतं, पण डोळे खिडकीबाहेर — जिथं आयुष्य त्याच्याशी हळूहळू बोलू लागलं होतं.
प्रकरण २: "पहिली परीक्षा"
बुलढाणा बसस्टँडवर Narayan उतरला, हातात जडशी bag आणि खांद्यावर जबाबदाऱ्यांची सावली. बाहेर आल्यावर एक क्षण त्याने आजूबाजूला पाहिलं. शहर काहीसं शांत होतं, गर्दी नव्हती. दूर कुठे तरी भेळवाला शिट्टी वाजवत होता आणि दोन कॉलेजच्या मुली हसत-हसत समोरून चालत जात होत्या. पण Narayan च्या डोक्यात मात्र फक्त एकच गोष्ट सुरू होती — "इंटरव्ह्यूला वेळेवर पोहोचायचं आहे."
त्याने मोबाइल काढून Google Maps उघडलं. पत्ता टाकल्यावर समोर तीन किलोमीटरचा मार्ग दिसला.
"ऑटो पकडावा का?" त्याने स्वतःशीच विचार केला. पण लगेच आठवलं — "उगीच खर्च कशाला? चालत गेलं तरी चालेल."
त्यानं bag थोडी नीट सांभाळली आणि पावलांची गती वाढवली. रस्ता नवीन होता, बाजूला उंच उंच इमारती. काही ठिकाणी शाळकरी मुलं एका हातात आईचं बोट पकडून चालताना दिसत होती. एका ठिकाणी ट्रॅफिक सिग्नलजवळ, लाल दिव्यावर एक म्हातारा हातात हार आणि अगरबत्ती विकत होता. Narayan चं मन क्षणभर त्या माणसाकडे गेलं.
"या वयात ही लोक रस्त्यावर, आणि आपण अजून सुरूवात शोधतोय..."
थोडं पुढं जाताना एका जुन्या वडाच्या झाडाखाली बसलेले दोन तरुण गिटार वाजवत बसले होते. एकाच्या शर्टावर ‘Hope is a good thing’ असं लिहिलं होतं.
"Hope... खरंच हवंय तेच." तो मनात म्हणाला.
रस्ता काहीसा चढ होता, पाय थोडे थकू लागले होते. एका ठिकाणी त्याने थांबून बाटलीतील पाणी प्यायलं. त्या झाडाखाली थोडं सावलीत उभा राहिला. थोडा वेळ डोळे मिटले आणि आईचं तोंड समोर आलं — “सांभाळून जा बाळा... वेळेत पोहच.”
शेवटी, साधारण तीस-पस्तीस मिनिटांनी तो त्या इमारतीपाशी पोहोचला. त्याच्या समोर एक मोठा बोर्ड होता — “Maharashtra Agro & Finance Pvt Ltd.”
दरवाज्यावर गार्ड बसला होता. त्याने विचारलं, “इंटरव्ह्यू?”
Narayan ने हसून मान हलवली. त्याला वर ३ऱ्या मजल्यावर पाठवलं गेलं. लिफ्टमध्ये अजून काही उमेदवार होते. एकाने बोलता बोलता विचारलं, “तुमचं नाव?”
“Narayan Deshmukh,” त्यानं ओळख करून दिली. त्या माणसाने सौम्य हसून मान हलवली.
तीसरा मजला खूपच गजबजलेला होता. एका मोठ्या हॉलमध्ये तब्बल दोनशे उमेदवार बसले होते. सर्वांच्या चेहऱ्यावर एक विचित्र उत्सुकता, थोडासा तणाव, आणि थोडं आत्मविश्वासाचं मिश्रण होतं.
Narayan ने रिसेप्शनवर जाऊन आपलं नाव सांगितलं.
“तुमचं नंबर 212 आहे. चार वाजता तुमची टर्न आहे. तोपर्यंत विश्रांती घ्या,” त्या बाईंनी सांगितलं.
“ठीक आहे,” असं म्हणून Narayan एका खुर्चीवर जाऊन बसला. शेजारच्या टेबलावर एक माणूस चहा-वडापाव विकत होता. त्याचा वास सगळीकडे पसरला होता.
Narayan ने घड्याळ पाहिलं — दीड वाजले होते. अजून दोन-अडीच तास होते.
तो उठला आणि रिसेप्शनबाहेर पडून जवलच्या एका हॉटेलमध्ये गेला. साधीशी जागा होती, पण स्वच्छ. एका खिडकीजवळ बसून त्याने नाश्त्याचा ऑर्डर दिला — पोहा आणि कटिंग चहा.
खिडकीतून बाहेर पाहताना तो गावी गेलाच. बहिणीच्या लग्नाची तयारी, आईच्या औषधं, बाबांचं मूक पाठबळ... आणि तो स्वप्न पाहतोय — एका साध्या नोकरीचं.
पोहा गरम आणि बेताचा होता. पण चहा... तो काहीसा खास वाटला. त्या एका घोटात त्याला बाबांनी दिलेला विश्वास, आईच्या डोळ्यातील चिंता, आणि स्वतःच्या मनात असलेला धीर जाणवला.
अध्याय ३: मनातले वादळ
हॉलमध्ये परत येऊन नारायण पुन्हा आपल्या जागेवर बसला. एक क्षणासाठी त्याने डोळे मिटले. पाठीमागून येणारा ceiling fan चा एकसंध आवाज, समोर खुर्च्यांवर बसलेल्या उमेदवारांची कुजबुज, आणि मधूनच वाजणारी announcements — हे सगळं डोक्यावर बोचायला लागलं होतं.
त्याने हळूच बॅगेतून एक जुनं पण स्वच्छ पुस्तक काढलं – "अकाउंटिंग थिअरी अॅण्ड प्रॅक्टिस." त्याला आठवलं, घरी असताना हेच पुस्तक कित्येक वेळा वाचलं होतं. पण आता इथे, या अशा हॉलमध्ये, जिथे जवळपास २०० हून अधिक उमेदवार आपली स्वप्नं घेऊन बसले होते, तेच पुस्तक उगाचच जड वाटू लागलं.
पाने उलटत असताना नारायणच्या मनात सतत एकच विचार फिरत होता — “हे सगळे लोक... सगळ्यांचं qualification माझ्याइतकंच असेल... की कदाचित जास्तच असेल. मी निवडला जाईन का?”
त्याने थोडंसं पाणी प्यायचं ठरवलं. हातातली बाटली उघडली, पण पाणी घशाखाली उतरत नव्हतं. घशात एखादी गोळी अडकावी तसं त्याचं मन गोंधळून गेलं होतं. त्याच्या मनात आलेलं पहिलं वाक्य होतं – "घरी कधी वाटलं नव्हतं की इतकं कठीण असेल..."
त्याने मागच्या आठवड्याची आठवण काढली – जेव्हा interview call letter हातात आला होता. आईच्या डोळ्यातल्या अश्रूंमध्ये हसू मिसळलं होतं. वडिलांनी फक्त एवढंच म्हटलं होतं – “कसबी उत्तरं दे... आपल्या घराचं नाव तुला मोठं करायचं आहे.” तेव्हाच त्याला वाटलं होतं, “हीच संधी आहे...” पण आता?
आता तर वाटत होतं की ही संधी नाही, तर एक युद्धभूमी आहे — जिथे त्याच्यासारखे शेकडो शिपाई आहेत, आणि प्रत्येकजण आपापली तलवार पैलात ठेवून आलेला आहे.
त्याने एकदम पुस्तक बंद केलं. पानांमध्ये ठेवलेलं एक photograph त्याच्या मांडीवर पडतं. तो फोटो होता – त्याच्या बहिणीचा आणि त्याचा – कॉलेजच्या farewell दिवशीचा. बहिणीचं डोळ्यातलं मूक प्रश्न त्याला आठवलं – “दादा, माझं लग्न... तू सगळं बघशील ना?”
त्याला त्या फोटोने सावरलं. एका क्षणात त्याचं मन पुन्हा स्थिर झालं.
“मी काहीही झालं तरी प्रयत्न करणारच. माझं घर... आई, बाबा, वहिनी... त्यांच्या नजरेतलं स्वप्न आहे मी. मी हरू शकत नाही.”
प्रकरण – ८ : गैरसमज
हॉटेलच्या एका कोपऱ्यात नारायण एका उंचबुडाच्या टेबलसमोर बसला होता. त्याने नुकतीच पावती मिळवलेली होती आणि एका पेल्यातील गरमागरम चहा हळूहळू प्यायला सुरुवात केली होती. चेहऱ्यावर चिंता स्पष्ट दिसत होती, पण डोळ्यांत एक प्रकारची निरागसता होती – जणू कुणाला काहीच नुकसान करण्याचा हेतू नाही, तरीही काहीतरी विचित्र घडणार आहे याची चाहूल त्याला लागत होती.
याच हॉटेलच्या दुसऱ्या बाजूला दोन अनोळखी व्यक्ती एकमेकांकडे कटाक्ष टाकत कुजबुजत होते.
“तोच आहे रे बहुतेक,” एकाने दुसऱ्याच्या कानात कुजबातलं.
“खात्री आहे का तुला? तो इतका शांत बसलाय, काही संशयास्पद हालचालही नाहीयेत त्याच्या अंगात...”
“माझा शब्द घे, मी स्वतः पाहिलाय त्याला. या हरामखोरानेच माझं सगळं उध्वस्त केलंय. बघ जरा त्याच्या चेहऱ्याकडे – हेच ते डोळे आहेत, हसताना लोकांना फसवणारे...”
ते दोघं उठले. त्यातला एक हळूच नारायणच्या टेबलाजवळ आला. काही क्षण त्याला बारकाईने न्याहाळल्यानंतर तो दुसऱ्याला हलकासा इशारा करत परत गेला.
“तोच आहे. शंभर टक्के खात्री झाली.”
पुढच्या क्षणी दोघंही नारायणच्या टेबलाकडे चालत आले. नारायणने त्यांच्याकडे पाहिलं, पण काही न कळल्यागत पुन्हा चहाकडे लक्ष दिलं.
एक जण समोरच्या खुर्चीत बसला. दुसरा त्याच्या बाजूला उभा राहिला.
“पैसे कुठे ठेवलेस?” अचानक प्रश्न आला.
नारायण गोंधळला. “कुठले पैसे?”
“सोपं कर, आम्हाला ओळख न दाखवता... सगळं मान्य कर आणि पैसे परत कर. आम्हाला वेळ वाया घालवायचा नाही.”
“माफ करा, पण... तुम्ही कोण? मी इथे फक्त इंटरव्ह्यूसाठी आलोय...”
त्याआधीच उभा असलेला माणूस संतापात पुढे सरसावला आणि नारायणच्या कानशिलात एक जोरात चापट मारली.
“खोटं बोलतोस? तूच आहेस तो ‘बद्री’. लोकांना फसवून पैसे खाल्ले आणि आता आलायस गावात लपायला? सटकून जाशील असं वाटलं काय?”
“बद्री? कोण बद्री? मी नारायण देशमुख आहे. एम.कॉम झालंय नुकतंच. माझ्याकडे माझे सर्टिफिकेट्स आहेत बघा...”
नारायणने आपला बॅग उघडली आणि त्यातून कागदपत्रं बाहेर काढायला लागला, पण त्या दोघांनी बॅग त्याच्या हातातून हिसकावून घेतली. त्याचे सर्टिफिकेट्स, इंटरव्ह्यूचं कॉल लेटर जमिनीवर फेकलं गेलं.
“आम्ही काय मूर्ख वाटलोय का तुला? सगळं बनावट आहे हे!”
त्यातील एकाने चक्क चाकू काढला. नारायण घाबरून खुर्चीत मागे सरकला.
“अहो, कुणीतरी पोलिसांना बोलवा... मला वाचवा!” तो किंचाळला.
पण हॉटेलमध्ये बसलेली इतर माणसं हे सगळं तमाशासारखं बघत होती. कोणी पुढं यायला तयार नव्हतं.
तेवढ्यात एकाने मोबाईलवर पोलिसांना फोन केला.
“सर, इथे एक दंगल चालू आहे, एकाला मारतायत... पत्ता हॉटेल ‘साईसंग्राम’, स्टेशन रोडवर...”
इतक्यात त्या गुंडांपैकी एकाने नारायणच्या शर्टची कॉलर पकडून त्याला उभं केलं आणि जोरात धक्का दिला. नारायण भिंतीवर आदळला. त्याच्या कपाळातून रक्त वाहू लागलं.
पण मग, अचानक त्याच्यातून एक नवा झणझणीत आवाज फुटला. हताशतेच्या मर्यादेला पोहोचलेल्या मनातून एक संताप उफाळून आला.
“तुमचं काय वाट्टंय? मी गप्प बसेन? मी नाही बद्री! मी काही गुन्हेगार नाही!”
तो उभा ठाकला आणि अचानक एका गुंडाच्या पोटात जोरात लाथ घातली. दुसऱ्याच्या हातातील चाकू दूर फेकला गेला. दोघंही काही क्षणात गोंधळले.
संपूर्ण हॉटेलमध्ये हाणामारीचं वादळ उठलं.
टेबलं फेकली गेली, कपं फुटली, लोक ओरडत बाहेर पळू लागले.
त्याच वेळेस पोलीस पोहोचले. दोन कॉन्स्टेबल, एक हवालदार आणि त्यांचा अधिकारी. नारायणला बघून त्यांनी लगेच त्याच्याकडे धाव घेतली.
“थांबा! मी काही गुन्हेगार नाही सर!” नारायण ओरडत होता.
पण अधिकाऱ्याच्या चेहऱ्यावर एक विचित्र भाव होता – ओळखीचा, पण संशयास्पद.
“हं, तूच तो आहेस का? बद्री! शहरातल्या लोकांना लुटून आता इथे गावात लपायला आलास?”
“नाही सर! माझं नाव नारायण देशमुख आहे. मी इथे मुलाखतीला आलोय. माझ्या सोबतचे हे कागदपत्र पाहा...”
पण पोलिसांनी त्याचे बोलणे ऐकून न घेता त्याची कॉलर पकडली.
“चल, तुझं इंटरव्ह्यू पोलिस स्टेशनमध्येच घेऊ.”
“पण मला खरंच काही माहीत नाही... हे सगळं गैरसमज आहे सर... मला वाचवा...” नारायणचा आवाज थरथरत होता.
होटेलच्या दारात उभं असलेलं गावकऱ्यांचं जमाव हे सगळं गप्प बसून पाहत होता. कुणीच पुढं यायला धजावत नव्हतं.
पोलिसांनी नारायणला गाडीत ढकललं. एक क्षण त्याला काहीच समजलं नाही. हातात ठेवलेली पिशवी कुठे गेली, त्याच्या डोक्यावरच्या मऊ केसांमधून घामाच्या धारा वाहू लागल्या होत्या. दोन सशस्त्र पोलीस त्याच्या शेजारी बसले होते, आणि तिसरा पुढे. गाडीचा दरवाजा आतून बंद झाला, आणि ती अचानक वेगात निघाली.
“सर, कृपा करा… मी काहीच केलं नाही. माझं नाव नारायण आहे. मी फक्त एका इंटरव्ह्यूला आलो होतो. ह्या बिल्डिंगमध्ये माझं नाव लावलेलं होतं. विश्वास ठेवा माझ्यावर…”
त्याचा आवाज भरून आला. पण शेजारचा पोलीस त्याच्याकडे न पाहता ओरडला,
“भाडव्या! नाटकं करतोस काय? जशी acting करतोस तशी पोलीस स्टेशनात सांगशील. आता गप्प बस.”
नारायण शांत झाला. शब्द गिळले गेले. डोळ्यांतून पाणी सळसळून खाली आलं. त्याचं मन दुभंगलं होतं. हे काय चाललं आहे? तो कुणाच्या जागी ओळखला गेला? कुणी होते ते दोन लोक? आणि का मारलं त्यांनी?
गाडी आता पोलीस स्टेशनात पोहोचली होती. गेटच्या आत जाताच दरवाजे उघडले गेले. नारायणला बाहेर ओढलं गेलं. हात धरून त्याला आत नेलं गेलं. त्याचं सामान आधीच कुठे हरवलं होतं — पिशवी, बायोडेटा, त्या मुलाखतीचे कागद… काहीच उरले नव्हते.
त्या जुन्या पोलिस स्टेशनच्या भिंती मळकट रंगाच्या होत्या. टेबलांवर वाळलेले फायली आणि धूळ जमा झालेली. नारायणला एका बंद खोलीत नेलं गेलं. त्याला आत ढकललं.
“इथे बस. आता सगळं उघड सांग. काय नाव? कुठून आलास? कोणी पाठवलं?”
नारायणने थरथरत्या आवाजात सांगितलं,
“सर… माझं नाव नारायण देशमुख. मी चिखली, बुलढाणा जिल्ह्यातून आलोय. एम.कॉम झालंय नुकतंच. मी फक्त एका सरकारी नोकरीच्या मुलाखतीला आलो होतो इथे. हे सगळं गैरसमज आहे. मी कुठलाही गुन्हेगार नाहीये सर.”
“तू नारायण नाहीस, भाडव्या. तू बद्री आहेस. तुझा फोटो आमच्याकडे आहे. तोच चेहरा. तेच डोळे. तेच केस. आणि तेच डोंबल्या हसणं. आम्ही बावळट वाटलो का तुला?”
त्याच्या समोर बसलेल्या पोलीस अधिकाऱ्याने मोठ्याने टेबलवर हात आपटला.
नारायणचा थरकाप उडाला. त्याने हात जोडले. त्याचं तोंड कापरासारखं फडफडत होतं.
“सर… बघा… मी त्या बिल्डिंगमध्ये गेलो होतो. माझा इंटरव्ह्यू चार वाजता होता. मला वाटलं वेळ आहे, म्हणून हॉटेलमध्ये चहा प्यायला गेलो. तेव्हा अचानक हे सगळं… मी काहीही केलं नाही…”
पोलिस अधिकाऱ्यांनी त्याचा फोन, पाकीट, ओळखीचे सर्व पुरावे घेतले होते. नारायणच्या डोळ्यांतून पाणी थांबत नव्हतं.
त्या खोलीत तो एकटाच होता. भिंती फडफडत होत्या. बाहेर कुठल्याशा गुन्हेगाराच्या किंकाळ्या येत होत्या.
नारायण एका कोपऱ्यात बसलेला. कमरेत गुंडाळलेली शर्टची टोकं ओल्या झाली होती. त्याचा चेहरा उतरणारा, डोळे सुजलेले. त्याने आयुष्यात असं काही कधीच अनुभवलं नव्हतं. पोलिस स्टेशन काय असतं, हे त्याला फक्त सिनेमांतून माहिती होतं. इथे तर सगळं वेगळंच होतं.
त्याच्या डोळ्यांसमोर आईचा चेहरा आला.
आई त्याला स्टेशनवर सोडताना म्हणाली होती, “चांगलं बोलायचं. आपलं घरचं नाव आहे. नीट होऊ देत रे तुझं.”
आता त्या शब्दांचा टाहो झाला होता.
‘माझ्याजागी जर खराखुरा गुन्हेगार आला असता तर?’ त्याला एक विचार टोचत होता. त्याचं शांत, साधं आयुष्य एका क्षणात असा वावटळीत सापडेल, असं त्याने कधीच स्वप्नातही विचार केला नव्हता.
रात्री ८ वाजता.
दरवाजा उघडला गेला. एक पोलीस आला.
“चल, चौकशीसाठी साहेब बोलवतायत.”
नारायणला पुन्हा बाहेर नेलं गेलं. आता मात्र त्याचं मन सुन्न झालं होतं. कोण बोलणार त्याच्या बाजूने? तो स्वतःचं नाव कितीदा सांगणार? आणि ऐकणार कोण?
एका टेबलासमोर त्याला उभं केलं गेलं. एका मोठ्या पोलीस अधिकाऱ्याने त्याच्याकडे पाहिलं.
“तुझं नाव काय सांगतोस?”
“नारायण देशमुख. चिखली, बुलढाणा जिल्हा. माझ्या घरचं पत्ता आहे…”
“तुला माहिती आहे का, तुला दोन लोकांनी बघताक्षणीच बद्री समजून ओळखलं आहे?”
“सर, चुकीची ओळख आहे… माझं काहीही संबंध नाही त्यांच्याशी. मी फक्त...”
“थांब. आम्ही तपास करत आहोत. तुझा चेहरा, हे फोटो, सगळं जुळतंय. तू इथून पळून आलास का? किती लोकांना फसवलंयस? सगळं सांग. नाहीतर…”
त्या रात्री नारायण पुन्हा त्या खोलीत परत आला.
तास गेल्या. रात्र झाली. अंधार झाला. खिडकीतून आलेलं एक धूसर दिव्याचं प्रतिबिंब त्याच्या चेहऱ्यावर पडत होतं. तो विचारात बुडालेला होता. त्याचा चेहरा उतरलेला. केस अस्ताव्यस्त. डोळे सुजलेले. त्याच्या आयुष्यात हे काय घडलं होतं? आणि कधी?
जेव्हा त्याला थेट स्टेशनच्या एका कोपऱ्यातल्या कोरड्या खोलीत बसवलं, तेव्हा त्याने खूप हिम्मत गोळा करून कॉन्स्टेबलकडे पाहिलं.
"सर... एक मिनिट... मला एक फोन करू द्या. मी काही चुकलो नाही. माझ्या ओळखीचे लोक आहेत इथे... माझं नाव नारायण आहे सर, बद्री नाही..."
पण पोलिसाने नकारात मान हलवली.
"काहीच फोन वगैरे नाही. कोर्टात बोल. इथे नाटक नको. बास!"
नारायणचे डोळे पाणावले. हात जोडून तो पुन्हा म्हणाला, "सर, माझं सगळं आयुष्य धोक्यात आलंय. मला मुलाखतीला यायचं होतं. माझं कुणाशी काही देणंघेणं नाही... मी काही गुन्हेगार नाही..."
पण प्रतिसाद नव्हता. पोलिस स्टेशनच्या त्या गडद दिव्याखाली नारायणचा चेहरा आणखी फिकट दिसू लागला.
---
7. पोलिसाचा उद्धटपणा आणि नारायणला शांत बसायला लावणं
शेवटी नारायण किंचित जोरात बोलला, आवाज थोडा चढला –
“हे चुकीचं चाललंय सर! मला एवढं तरी सांगा मी कोणाचा गुन्हा केला? मला कोर्टात न्याय द्या... मी सच्चा माणूस आहे...”
तेवढ्यात दुसरा पोलिस आत आला आणि दरवाजाजवळ थांबून रागाने ओरडला –
“भडव्याच्या! अजून तोंड उघडशील ना तर आता सगळे दात पडतील. इकडे शांत बस... इथे तू कोण आहेस हे आम्हाला चांगलंच माहीत आहे.”
नारायण घाबरून गप्प झाला. त्याने मान खाली घातली. तोंडावर हात ठेवून तो कापऱ्या पायांनी एका कोपऱ्यात बसून राहिला.
तो सच्चा होता, पण आता त्याचं खरं कोण ऐकणार होतं?
रात्र वाढत चालली होती. पोलिस स्टेशनच्या बाहेरच्या फाटकावरचे दिवे डुलत होते. काळोखाच्या कुशीत एक विचित्र शांतता सामावलेली होती, जणू काही एखादा वादळाचा क्षण आधीचा शांत क्षण.
आत, एका कोपऱ्यात Narayan हातात तोंड घालून बसलेला होता. चेहरा अश्रूंनी ओलावलेला, केस विस्कटलेले, डोळ्यात प्रचंड थकवा आणि गोंधळ. आपल्या बिनदोष आयुष्याला लागलेली ही काळी छाया त्याला काहीच समजत नव्हती. हा सारा एक स्वप्न आहे की वास्तव?
दरवाजा किलकिला झाला. एका जुन्या लाकडी टेबलाच्या मागे बसलेल्या पोलीस कर्मचाऱ्याने मान वर केली. “सर आले…” कोणीतरी हळू आवाजात पुटपुटलं.
स्टेशनात नुकतीच बदली झालेला नवीन पोलीस अधिकारी – इन्स्पेक्टर प्रताप राणे – पायात बूट वाजवत आत शिरतो. उंच, गठीव शरीरयष्टी, डोळ्यात शिस्त आणि ओठांवर कठोर भाव. पांढऱ्या युनिफॉर्ममध्ये तो रात्रभर जागा राहिल्यासारखा थोडासा दमलेला वाटत होता.
त्याचं लक्ष एका बंद खोलीकडे जातं. तिथल्या एका हवालदाराने हात दाखवत सांगितलं, “सर, हा तोच आहे. ज्या बद्रीनारायणवर पुण्या-मुंबईत गुन्हे आहेत ना, हाच तो. नाव वेगळं देतोय – म्हणतो Narayan Deshmukh!”
प्रतापने नजर रोखली. “गेट उघडा.”
हवालदारने किल्ली फिरवली. दरवाजा चिरकतो. एक गडद, ओलसर खोली. एका कोपऱ्यात Narayan कुडीत शिरल्यासारखा बसलेला. खोलीच्या एका कोपऱ्यात नेहमीचा बल्ब डुलत होता. प्रताप आत येतो, पाऊल टाकत. जोरात आवाज देतो—
“उठ! ऐकतोयस ना? उठ…!”
Narayan एकदम दचकतो. पाठीवरच्या घामाने त्याचे शर्ट भिजलेला असतो. हळूच डोळे उघडतो आणि समोर बघतो…
क्षणभर सगळं स्तब्ध. त्याच्या नजरेत विश्वासच बसत नाही.
“प्र… प्रताप?”
प्रताप पुढे येतो, नजर रोखून बघतो. Narayan जवळजवळ कुशीत शिरल्यासारखा उभा राहतो. त्यांच्या नजरेत एक काळजात खोल उतरलेली ओळख चमकते. दोघांचे डोळे भरतात.
“Narayan?” प्रतापच्या ओठांवर नाव फुटतं… आश्चर्य आणि दुःखाने ओथंबलेलं.
त्यांनी शेवटचं भेटलं होतं गावात, एका गुढीपाडव्याच्या मिरवणुकीत. मग प्रताप पोलिसात गेला, आणि Narayan शहरात शिकायला. दोघांच्या वाटा वेगळ्या झाल्या होत्या. पण आज… नियतीने पुन्हा भेट घडवली होती – त्या सुद्धा अशा भयंकर परिस्थितीत.
“हे काय चाललंय हे?” प्रतापने गंभीरतेने विचारलं.
“मी... मी काही केलं नाही रे प्रताप… मी interview ला आलो होतो… अचानक दोन माणसं आली आणि मला मारायला लागली. मला काहीच समजलं नाही…” Narayanच्या गळ्याला अडखळा येतो. तो हुंदका देतो.
प्रतापच्या डोळ्यांत विस्फार होतो. तो लगेच मागे वळतो. “हवालदार!” तो जोरात ओरडतो.
तेवढ्यात बाकी कर्मचारी सैरावैरा आत येतात.
“सर?”
“तुम्ही हे कुणाच्या सांगण्यावरून केलं?”
“सर, दोन लोकांनी याला ओळखलं. म्हणाले, ‘बद्रीच आहे हा!’ म्हणून आम्ही…”
“नाव, पुरावे, ID verification केलं का?”
“नाही सर, पण ह्याच्यासारखंच…”
“शटअप!” प्रताप ओरडतो. “तुमचं नशिब चांगलं आहे की हाच माझा जुना मित्र आहे. नाहीतर हा निष्पाप माणूस तुमच्या चुकीच्या ओळखीमुळे आज गुन्हेगार ठरला असता!”
नारायण मात्र अजूनही हादरलेला असतो. तो गालातल्या गालात पुटपुटतो – “माझं आयुष्यच उद्ध्वस्त झालं असतं… एक मुलाखतीसाठी आलो होतो… आणि आता हे...”
प्रताप त्याच्याकडे पाहतो, थोडा भावूक होतो, पण स्वतःला सावरतो. तो हळूच नारायण चा खांदा धरतो.
“चल. इथून बाहेर निघूया.”
“पण... केस?”
“मी आहे ना. सत्य समजून घ्यायचं काम माझं आहे. आणि मला तुझ्यावर विश्वास आहे.”
नारायण ला पाय उचलणंही जड जातं. पण प्रताप त्याचा हात धरून त्याला स्टेशनबाहेर घेऊन जातो.
बाहेर एक सायरन वाजतो. वाऱ्याने नारायण चे केस हलतात. त्या गोंधळातही त्याच्या मनात एक सुस्कारा उमटतो.
त्याला हे उमगतं – जिथे शेवट वाटतो, तिथूनच काही वेळा सुरुवात होते.
प्रकरण: चंद्रप्रकाशातल्या सावल्या
स्थान: प्रातपचं घर, रात्री १० वाजल्याच्या सुमारास
रात्रीच्या कुशीत शहराचं गडद आभाळ स्तब्ध उभं होतं. दूर कुठंतरी कुत्र्यांच्या भूंकण्याचा आवाज आणि डिझेल जनरेटरच्या किरकिराटानं शहराचं शांत रात्रीचं पांघरूण किंचित हलकं वाटत होतं.
नारायणची पावलं अजूनही थरथरत होती. पोलीस स्टेशनमधील त्या अविश्वासाच्या क्षणांनी त्याच्या मनावर अजूनही गारठा सोडला होता. पण त्या भयातून त्याला बाहेर काढणारा प्रातप, त्याचा बालमित्र, आता त्याच्या शेजारी शांतपणे गाडी चालवत होता.
गाडी एका साध्या पण टुमदार घरासमोर थांबली. जुन्या घराच्या अंगणात एका बाजूला पारिजाताचं झाड होतं. त्याच्या पांढऱ्या फुलांनी रात्रीच्या काळोखात शुभ्रतेचा गंध पसरवला होता.
प्रातप: (हळू आवाजात) "चल नारायण, घरी आलो आपण... भीती ठेवू नकोस. इथं कुणीही तुला वेगळ्या नजरेनं पाहणार नाही."
नारायण: (डोळे खाली घालून) "मी कुणालाही त्रास देऊ इच्छित नव्हतो, प्रातपा... पण नशिबानं काहीतरी विचित्र खेळ केलाय माझ्याशी."
प्रातपनं त्याच्या खांद्यावर हात ठेवला. तितक्यात घराचा दरवाजा उघडला.
प्रज्ञा, प्रातपची पत्नी, साधी पण तेजस्वी व्यक्तिमत्व असलेली स्त्री, ओढणी सावरत अंगणात आली. तिच्या चेहऱ्यावर काळजी होती, पण डोळ्यांत माणुसकीचा ऊब होता.
प्रज्ञा: "हेच का ते तुमचे मित्र? या हो, नारायणराव ना?"
प्रातप: "हो. नारायण देशमुख. माझा बालमित्र. आज जरा... अडचणीत सापडलाय. आपण त्याचं घर आहोत."
प्रज्ञा एक हसरा नमस्कार करते.
प्रज्ञा: "या हो. बाहेर उभं राहू नका. हात-पाय धुवा. मी जेवण वाढते."
---
घरातला ऊबदारपणा
अंगणातून आत शिरल्यावर एक छोटंसं हॉल. भिंतींवर फॅमिली फोटो, देवघराच्या कोपऱ्यात लावलेला समईचा उजेड, आणि कोपऱ्यात एका स्टूलवर ठेवलेलं पितळी घंटा. घरात एक ओळखीचा, काळजाला थोपटणारा ऊब होता.
प्रज्ञा हातात पितळ्याचा तांब्या घेऊन आली.
प्रज्ञा: "हे घ्या पाणी. स्वच्छ धुवा. मी पोळी भाजतेय."
थोड्याच वेळात तिघं जेवणाच्या पाटावर बसले. वरण-भात, भाजी, लिंबाचं लोणचं, आणि गरम फुलका. नारायण पहिल्यांदाच इतक्या दिवसांनी शांतपणे कुणाच्या घरात जेवत होता.
प्रातप: "कसा वाटतोय जेवणाचा पहिला घास?"
नारायण: (डोळ्यांत पाणी आलेलं) "आईसारखं वाटतं..."
प्रज्ञा त्याचं भावनांचं ओझं जाणून गप्पच राहते.
---
रात्र गडद होते... चंद्र उगवतो
जेवणानंतर प्रातप आणि नारायण अंगणातल्या बाकावर बसले. समोर आभाळात चंद्र दिसत होता. थोडासा धुरकट. उन्हाने तापलेल्या शहरात थोडा गारवा उतरलेला. अंगणात पारिजातकाचा मंद सुगंध भरला होता.
प्रातप: "तुला माहीत आहे का, नारायण… तुला पाहून सगळ्यांनी एकच नाव घेतलं – ‘बद्री.’"
नारायण: (गोंधळून) "बद्री?"
प्रातप: "हो. बद्रीनाथ देशमुख. शहरातल्या अनेक फसवणुकींचा मास्टर. तोही याच शहरात फिरतो. आणि त्याचा चेहरा... हुबेहूब तुझ्यासारखा."
नारायण दचकतो.
नारायण: "म्हणजे? म्हणून लोकांनी मला... मारलं? पोलिसांनी उचललं?"
प्रातप: "अगदी तसंच. तुला बघून कुणालाही संशय येतोय. कारण तो बद्री सुद्धा पोलीसांच्या यादीत आहे – पण तो इतका हुशार आहे की आजपर्यंत कुणी त्याला पकडू शकलं नाही. आणि आता, तो तुझा चेहरा वापरून कुठेही पसार होऊ शकतो."
नारायण शांत बसतो. त्याच्या मनात विचारांची गर्दी.
नारायण: "मग आता मी काय करू? कुठं जाऊ? परत गावी गेलो, तरी लोक विचारतील... इकडं आलो तर... पोलिस शंकेनं उचलतील..."
प्रातप: (धीर देत) "नारायण, हे बघ... हे घर तुझं आहे. तू इथंच राहा. तुझ्या नावानं काही चुकीचं झालंय, हे आपण पुराव्यानं सिद्ध करू. पण तोवर इथं राहून मनाला सावरणं गरजेचं आहे."
नारायण: (हळू आवाजात) "प्रातपा... मी खचतोय रे... एक मुलाखतीसाठी आलो आणि आयुष्यच बदलून गेलं..."
प्रातप: "जगात सगळ्याच गोष्टी आपल्या मनासारख्या होत नाहीत. पण तुझ्यासारखा प्रामाणिक माणूस अशी अवस्था येणं... फार अन्याय आहे."
नारायण: (डोळे पुसत) "आईबाबा काय विचार करत असतील आता... मी फोनही करू शकलो नाही."
प्रातप: "उद्या आपण कॉल करू त्यांना. सगळं समजावू. आणि कुठलीही मदत लागली, मी आहे. लक्षात ठेव, हे घर, हा आंगण, हा पारिजात... सगळं तुझंच आहे. आपल्या मैत्रीला ही वेळ लागली, पण आता ती खरी वाटते."
दोघं शांतपणे बसले. अंगणातल्या झाडांतून चंद्रप्रकाश झिरपत होता. दोन सावल्या त्या उजेडात एकमेकींची साथ वाटत होत्या.
प्रसंग: गावातील सकाळ, मंदिर, आणि नदीकिनाऱ्याचा घाट.
गावात एक निवांत सकाळ. आकाशात तांबूस किरमिजी छटा. अंगणातल्या झाडांवरून थोडा थोडा धुरकट धुके सरकत होतं. गावाचं वातावरण शांत होतं. कुत्र्यांचा थोडा भुंकणं, बाजूच्या गुरांच्या घंट्यांचा आवाज, आणि एखाद दुसऱ्या चिमणीचा आवाज — या सगळ्या पार्श्वसंगतीत नारायणच्या मनात एक बेचैनीची लाट उसळत होती.
पावलांची सावली पडत चालत नारायण गावाच्या जिरण मंदिराकडे जात होता. हा मंदिर गावाच्या बाजूला, डोंगराच्या पायथ्याला, नारळ आणि वडाच्या झाडांनी वेढलेलं होतं. मंदिराचं वास्तु जुनी — फार जुनी होती. काळसर झालेलं दगडी बांधकाम, पावसाळ्याच्या काळात हिरव्या शेवाळ्याने झाकलेलं. कपाळावर उदबत्त्यांचा वास आणि भिंतींवर भाविकांनी बांधलेल्या लाकडी माळा.
नारायण मंदिराच्या पायऱ्या चढून गाभाऱ्यात गेला. समोर देवीचा लोखंडी मुखवटा — डोळ्यांतून करडेपणा, पण चेहऱ्यावर सौम्य हसू. नारायणचं डोकं आपोआप खाली झुकलं.
“आई... तूच न्याय दे. मला काही चूक नव्हती...” — त्याच्या मनातल्या भावना गाभाऱ्यातल्या घंटानादात मिसळून गेल्या.
थोडा वेळ तिथं शांत उभा राहून तो बाहेर आला. मंदिराच्या मागच्या बाजूला एक लहानसा दगडी घाट होता — अत्यंत जुना, पावसाळ्याने झिजलेला, पण अजूनही आपली शांतता टिकवून असलेला.
घाटाच्या पायऱ्यांवर नारायण हळूच बसला. समोर वाहणारी लहानशी नदी — तिचं पाणी संथ, आरशासारखं शांत. वाऱ्याने झाडांच्या फांद्या हलत होत्या, आणि सूर्यकिरण त्यातून पाण्यावर चकाकत पडत होते.
तो खांदे सैल करून बसला. श्वास घेत राहिला. डोळे मिटले. आणि मग… हळूहळू त्यानं खाली वाकून पाण्यात पाहिलं.
तिथं त्याचा चेहरा दिसत होता.
पण... त्याला वाटलं, हा त्याचा चेहरा नाहीये. हे कुणीतरी दुसरंच आहे.
सडपातळ चेहरा. डोळ्यांत एक गुंतवणारा, पण धोकादायक शांतपणा. ओठांच्या कोपऱ्यांत थोडीशी थट्टा. खोटं हसणारं, पण भोळ्या माणसांना फसवणारं हसणं.
त्याच्या आठवणीत ते दृश्य परत आलं — हॉटेलमध्ये अचानक आलेले ते दोघं जण. त्यांचं त्याला अचानक पकडणं. त्यांच्या ओरडण्याने गर्दीचा जमणं. मग हातघाई. आणि नंतर — पोलीस व्हॅनचं हॉर्न.
त्याला आठवलं, कशी पोलीसांनी त्याचं ओळखपत्र न बघताच, त्याला फरारी गुन्हेगार समजून बेड्या घातल्या. कसं त्याच्या चेहऱ्यावर लोक थुंकले. मोबाईल काढून फोटो काढले. त्याच्या नावावर टीका झाली. आणि नंतर जेव्हा त्याचा मित्र – प्रातप – त्याला सोडवायला आला, तेव्हा सगळा साचा समजला.
पण…
त्या पाण्यात आज तो जणू स्वतःला नाही, तर ‘त्याला’ बघत होता.
‘बद्री’.
त्याच्यासारखाच चेहरा, पण वेगळी आत्मा. वेगळं आयुष्य. वेगळी छाया.
“मी जर खरोखर बद्रीसारखाच दिसत असलो… तर काय मीही तसाच बनू शकतो का?” — त्याच्या मनात एक विचित्र विचार चमकून गेला.
तो डोळे मिटून थोडा मागे झुकला. वाऱ्याची झुळूक त्याच्या केसांमधून गेली. मागच्या वडाच्या झाडावर एक कवड्यांची माळ हळूहळू हलत होती.
“मी नुसता चेहरा नाहीये… मी माझ्या कर्मांचा आरसा आहे,” — त्यानं स्वतःला बजावलं.
आणि तरीसुद्धा... तो एकटाच होता. त्या चेहऱ्याचं ओझं, त्या अपमानाचं स्मरण, त्या शंकेची सावली — ही सगळी त्याच्या भोवती गोळा झाली होती.
कितीतरी वेळ तो तसाच बसून राहिला. सूर्य आता डोंगराच्या टोकाला आला होता. पाण्यावर त्याचा प्रकाश चकाकू लागला. काठावरून एक म्हातारी बाई भाजी घेऊन जात होती. एका लहान मुलाने त्याला बघून नमस्कार केला.
त्या लहानशा कृतीने त्याला जरा शांत वाटलं.
तो हळूहळू उभा राहिला. पायऱ्यांवरून वर आला. आणि मागे एकदा वळून त्या पाण्याकडे बघितलं.
“कधी कधी चेहरा आपला नसतो… पण आपल्यावर लादला जातो. पण आत्मा... तो फक्त आपलाच असतो.”
त्याच्या डोळ्यांत पाणी आलं. पण ओठांवर एक हलकं, समजूतदार हसू होतं..
🏡 गावातला सीन — संशय, समाजाचं अपमान, आणि स्वतःशीचं अंतरंग युद्ध
गावात परतल्यापासून काही दिवस शांततेत गेले असले तरी, घरात एक अदृश्य अस्वस्थता होती. रात्रीच्या जेवणाच्या वेळेस, घरात एक वेगळीच चर्चा सुरू झाली होती. आईच्या चेहऱ्यावर काळजीची रेषा स्पष्ट दिसत होती आणि वडिलांचं भांडं शांततेत हलत होतं — पण डोकं काहीतरी वेगळंच शिजवत होतं.
“तुझं वय आता २७ झालंय नारायण. आमच्या नजरेत एक चांगली मुलगी आहे. अकलूजकडं – आमदापूरला. घराणं भलतंच सुशिक्षित, सुसंस्कृत. आपल्यासारखंच मध्यमवर्गीय. बघ, आता वेळ घालवणं योग्य नाही,” वडील शांत पण ठाम सुरात म्हणाले.
नारायण थोडा विस्मित झाला. त्याच्या मनात लगेच एका विचाराने कळ उठली — “माझी लहान बहीण अजून माहेरात आहे... तिचं लग्न झालेलं नाही, मग माझं आधी का?”
तो आईकडं वळून म्हणाला, “आई... आधी बहिणीचं करू ना? ती अजून घरात आहे, मी नंतर पाहीन...”
आई त्याला अलगद समजावत म्हणाली, “तुझ्या वडलांनी बघितलेली मुलगी खूप चांगली आहे रे. त्यांनी तुला काही वाईट विचारून थोडंच केलेय कधी?”
नारायण थोडा विचारात पडतो... काही क्षण शांततेनं भरले जातात. मग तो डोळे मिटतो आणि नंतर हलकासा मान हलवतो, “ठीक आहे. जे तुम्हाला योग्य वाटतं ते करा.”
---
👨👩👧 पाहुण्यांचा आगमन व साशंकतेची चाहूल
दुसऱ्या दिवशी दुपारी, एक पांढऱ्या रंगाच्या कारमधून मुलीकडचं कुटुंब आलं. चार-पाच लोक होते — वडील, आई, एक वयस्क आजी आणि दोन तरुण भावंडं. नारायण यांनीच बाहेर येऊन त्यांना नम्रपणे रिसीव्ह केलं. डोक्यावर पांढरी टोपी, पांढरा सदरा-पायजमा आणि चेहऱ्यावर ती नेहमीची सौम्य शांतता.
पाहुणे घरात आले, आदरातिथ्य झालं. चहा, फराळ, हसणं, बोलणं — सगळं अगदी परंपरेप्रमाणं सुरु होतं.
पण... त्या पाहुण्यांपैकी एक जरा विचित्र शांत होता. मध्यम वयाचा, कदाचित मुलीचा काका असावा. त्याच्या कपाळावरच्या आठ्या बघता त्याच्या मनात काहीतरी प्रश्न होतं. तो नारायणकडे पुन्हा पुन्हा बघत होता. एखाद्या आठवणीच्या कोड्यात तो हरवला होता.
“कुठे तरी हा चेहरा पाहिलाय...” तो मनातल्या मनात म्हणाला.
---
💥 अचानकचा आरोप
बोलणं सुरू असतानाच त्या माणसाला अचानक आठवतं. तो सरळपणे उठतो आणि सगळ्यांचं लक्ष नारायणकडे वळवत म्हणतो:
“तुम्हीच ना? तुम्हीच तेच... मी बघितलंय तुम्हाला. बारमध्ये... त्या झगड्याच्या रात्री. एखाद्याला चाकूने घाव घालून फरार झालात. पूर्ण नशेत होता तुम्ही!”
घरात एकदम शांतता पसरते. चहाचे कप थरथर कापतात. नारायण क्षणभर कापरं घेतो.
“नाही... अहो, तो मी नाही. तुमचं काहीतरी चुकतंय. तुमचं म्हणणं ‘बद्री’बद्दल असेल. तो आणि मी दिसायला एकसारखे आहोत, म्हणूनच ही गफलत.”
“गफलत?” तो माणूस ओरडतो. “मी चेहरा विसरू शकतो का? मी साक्षात बघितलंय, अरे! आमचं मूल अशा घरी देणार नाही!”
त्याचं म्हणणं ऐकताच ते सगळं कुटुंब नाराज होऊन ताडकन उठतं, आणि काही न बोलता, दरवाजा उघडून बाहेर पडतं.
---
💔 घरातला उद्रेक आणि अंतर्मनाची खळबळ
दोन क्षणांनी वडिलांचा संतापाने भरलेला आवाज घरात घुमतो:
“हे काय चाललंय? इतकं चांगलं स्थळ... आणि असं काही घडतं? आता लोक काय म्हणतील?”
नारायण गप्प. डोळ्यांतून पाणी वाहतंय. तो काही न बोलता आपल्या खोलीत जातो. आत जातो, आणि आरशासमोर उभा राहतो.
आरशात त्याला दिसतो स्वतःचा चेहरा... पण आता तो चेहरा त्याला आपला वाटत नाही.
तो क्रूर आहे, त्रासलेला आहे... आणि *‘बद्री’*चा चेहराही त्याच चेहऱ्यात मिसळलेला भासतो.
“हे मीच आहे का...? की मी फक्त सावली झालोय त्या बदनाम चेहऱ्याची?” — असा प्रश्न त्याच्या अंतर्मनातून भेदकपणे उमटतो.
त्याच्या तोंडावर अचानक अस्वस्थ हसू येतं... आणि तो कुशीवर वळून उशीत डोळे लपवतो.
---
🧠 मानसिक उलथापालथाची सुरूवात
हळूहळू त्याच्या विचारांमध्ये गोंधळ सुरू होतो. तो आपल्या चेहऱ्याला आरशात परत परत बघतो, आणि त्यात स्वतःला नव्हे तर त्या गुन्हेगाराला पाहतो.
त्याचं श्वास घेणं जड होतंय, हात थरथरतायत.
कधी स्वतःशी बोलतो, कधी स्वतःलाच दोष देतो.
“कदाचित माझी चूकच आहे... मी शहरात गेलोच नसायला पाहिजे होतं...”
ही केवळ शारीरिक थकवा नव्हता. हे मानसिक दबावाचं एक जाळं होतं, ज्यात नारायण अडकत चालला होता — स्वतःच्या शुद्ध हेतूंनाही समाज बघत नव्हता.
---
➡️ पुढे काय होणार?
ह्या घटनेनं नारायण पूर्णपणे कोसळलेला आहे. त्याचा विश्वास हरवलेला आहे. चेहऱ्यामुळे जग त्याला गुन्हेगार समजतंय, आणि तो आता स्वतःवरच शंका घ्यायला लागलाय...
अध्याय – नवीन दिशा
पावसाने उजळलेला तो सकाळचा क्षण होता. झाडांच्या पानांवरून थेंब हळूच ओघळत होते. गावातलं वातावरण निर्मळ आणि प्रसन्न वाटत होतं. घरात सगळं शांत होतं, आई चहा करत होती, आणि बाबा अंगणात पेपर वाचत बसले होते. तेवढ्यातच गेटवर कुणीतरी आवाज दिला.
“पोस्ट आहे! नारायण देशमुख यांचं नाव लिहिलंय यावर!”
बाबांनी पटकन चष्मा डोळ्यांवर नीट लावला आणि पोस्टमनकडून तो बंद लिफाफा घेतला. हातात घ्यायच्या आधीच त्यांच्या चेहऱ्यावर उत्सुकतेची लहर पसरली. पोस्टमन निघून गेला, पण बाबांचं मन मात्र थांबलं होतं त्या लिफाफ्यावर. त्यांनी तो हलकेच फाडला...
“श्रीमान नारायण देशमुख,
आपली निवड ‘महाराष्ट्र राज्य वित्त व लेखा कार्यालय, बुलढाणा’ येथे सहाय्यक पदासाठी झाली आहे. आपला पगार रु. ४०,०००/- मासिक असून, रुजू होण्याची तारीख....”
बाबा क्षणभर शांत झाले. मग त्यांच्या डोळ्यांत पाणी दाटलं. त्यांनी तो लिफाफा उंच धरून आरत्या करत बसलेल्या आईकडे धाव घेतली.
“ग सुन, आपल्या नारायणला नोकरी लागलीय ग! बुलढाणा ऑफिसात! चक्क ४० हजार पगार!” बाबा किंचाळले.
आईच्या हातातली वाटी जमिनीवर पडली, पण तिला त्याचं भानच नव्हतं. डोळ्यांत आनंदाश्रू, ओठांवर बोट... आणि मनात केवळ एक विचार – “देवाने आमची प्रार्थना ऐकली.”
बाबा लगेच शेजारी पळाले. गावातल्या प्रत्येक घरात त्यांनी ही बातमी सांगितली. “माझा नारायण आता ऑफिसर झालाय! आभाळालाही गवसणी घालणाऱ्या पोराचं नाव नारायण देशमुख!”
शेजारी-पाजारी आनंदाने पुढे सरसावले. घरी पेढे आले. आईने मोठ्या ताटात ठेवले आणि प्रत्येकाला प्रेमाने दिले. सगळ्यांची नजर आता फक्त नारायणवर होती. गावात त्याचं नाव अचानक मोठं झालं होतं.
---
दुसऱ्या दिवशी सकाळी, नारायणने त्याचा शुभ्र शर्ट, काळी पँट आणि नवीन बूट घातले. आईने काळ्या मिरच्या आणि लिंबू दाखवले, गालावर ओवाळलं. बाबा फक्त पाहतच होते – त्यांच्या नजरेत अभिमान होता.
“बाळा, जे काही होईल ते तू मन लावून कर. सत्याच्या वाटेवर चाल. आणि गरीब माणसाच्या मदतीला धाव.”
“हो बाबा,” नारायणने हळूच त्यांच्या पाया टेकत उत्तर दिलं.
---
बुलढाण्यात पहिला दिवस
बुलढाण्याच्या बस स्थानकावर उतरताच नारायणच्या मनात थोडा धसका होता. ‘खरंच ही संधी आपल्यासाठी आहे ना?’ – त्याचा आतला आवाज सतत बोलत होता.
ऑफिस मोठं होतं. तीन मजल्यांचं इमारत. उंच गेट, सुरक्षा रक्षक, स्टाफची ये-जा. नारायणने आत प्रवेश करताच रिसेप्शनवर असलेल्या बाईंनी त्याला सांगितलं – “सीईओ सर वरच्या मजल्यावर आहेत, आपले डॉक्युमेंट्स घेऊन जा.”
ती पायऱ्यांची वाट त्याच्यासाठी स्वप्नासारखी वाटत होती. दर पावलागणिक त्याचं काळीज धडधडत होतं. त्याच्या डोक्यात आठवणीतलं सगळं फिरत होतं – गाव, आई-बाबा, मुलीची भेट बिघडलेली, पोलिसांची कैद, प्रताप...
---
सीईओ चं केबिन –
एक उंच, रुंद, प्रशासकीय खुर्चीवर बसलेले सीईओ त्याच्याकडे पाहत म्हणाले, “मि. नारायण देशमुख, आपले सर्व डॉक्युमेंट्स नीट आहेत. आणि आमच्या मते, तुमच्यात गुणवत्ता आहे. त्यामुळे आम्ही तुम्हाला सहायकाच्या जागीच नव्हे तर आगामी सहायक अधीक्षक पदासाठी विचार करतोय.”
नारायण अवाक.
“थँक यू सर,” एवढंच त्याला बोलता आलं.
सीईओ हसून म्हणाले, “पण एक प्रश्न विचारतो – मागच्या महिन्यात एक दुचाकी अपघात झाला होता आमच्याच इथे. त्यात एकजण दिसायला तुमच्यासारखाच होता. काही आठवतं का?”
नारायण गोंधळला. “नाही सर, मी पहिल्यांदाच इथे आलोय.”
सीईओने हसत खांदे उडवले. “जाऊ द्या. तुम्ही आता इथल्या स्टाफशी ओळख करा. आणि काम समजून घ्या. All the best.”
---
ऑफिसचं वातावरण आणि ती मुलगी
नारायण केबिनमधून बाहेर आला. पहिल्यांदाच तो एका इतक्या मोठ्या ऑफिसमध्ये वावरत होता. सगळीकडे कॉम्प्युटर्स, टायपिंग, फायलींचा ढिग, आणि बडबड. ३० जणांचा स्टाफ होता.
तेव्हाच त्याचं लक्ष एका मुलीकडे गेलं.
ती त्या सगळ्या गर्दीत उठून दिसत होती. साधं परंतु आकर्षक पोशाख, केस neatly बांधलेले, आणि डोळ्यात एक शांत तेज. ती काहीतरी टाईप करत होती.
तीचा चेहरा पाहताच नारायण क्षणभर थबकला.
'हे असं कधी घडलं नव्हतं माझ्याबरोबर...'
तीचं नाव श्वेता होतं, आणि ती या ऑफिसची लेखा सहायिका होती.
नारायणने हळूच तिच्या बाजूच्या टेबलावर फाईल ठेवली. तिची नजर त्याच्यावर गेली, दोघांचं पहिलंच हास्यविनिमय.
नारायण त्या हास्यात हरवून गेला.
---
दिवसाचा शेवट – प्रतापच्या घरी
काम समजावून घेतल्यावर संध्याकाळी नारायणने थेट प्रतापच्या घरी धाव घेतली. प्रताप घरीच होता, वर्दीतून नुकताच मोकळा झालेला.
दरवाजा उघडताच त्याच्या हातात पेढ्याचं डब्बा देत नारायण म्हणाला, “नवीन नोकरी लागलीय मित्रा! बुलढाणा ऑफिसमध्ये!”
प्रतापने डब्बा बाजूला ठेवून त्याला घट्ट मिठी मारली.
“हेच ऐकायचं होतं! बघ, सत्याचं वरणच असं असतं. देवाला उशीर होतो पण अन्याय करत नाही.”
प्रतापची पत्नी गार्गी चहा घेऊन आली. तिनेही आनंदाने विचारलं, “कधीपासून जॉइन करतोय तुम्ही?”
“आजपासूनच! पहिला दिवस खूपच खास होता.”
---
रात्री नारायण आपल्या खोलीत झोपायला गेला. पंख्याच्या हळू आवाजात त्याचं मन आज पहिल्यांदाच शांत होतं. खिडकीबाहेरचा चंद्र त्याचं प्रतिबिंब जणू विचारत होता – “अगदी इथून नव्याने सुरूवात करू शकशील का?”
आणि त्याने डोळे मिटताना उत्तर दिलं…
“हो… आता मी माझ्या अस्तित्वासाठी लढायला तयार आहे.”
अध्याय – ‘ती’
बुलढाण्यातल्या एका जुन्या पण प्रतिष्ठित खाजगी कंपनीत नोकरीची पहिलीच वेळ. सकाळचे साडेनऊ वाजले होते. ऑफिसच्या इमारतीबाहेर उभा राहून नारायण एकदा वरच्या मजल्याकडे बघतो, शर्टच्या कॉलरला हात फिरवतो, आणि सावधपणे पायऱ्यांवर चढतो. अंगात थोडा भितीचा कंप असतो, पण चेहऱ्यावर तोच मवाळ आत्मविश्वास – जो त्याचं वैशिष्ट्य बनला आहे.
ती तीन मजली इमारत फारशी आकर्षक नव्हती, पण आतमध्ये गेल्यावर एक वेगळीच दुनियाच उलगडली होती – वातानुकूलित हवा, लोखंडी फायलांच्या रॅक्स, काचांमधून दिसणारी कॉन्फरन्स रूम्स, आणि टाय लावलेले शांत-गंभीर चेहऱ्यांचे लोक.
रेसेप्शनिस्टने त्याला तिसऱ्या मजल्यावर HR सेक्शनमध्ये जाण्याची सूचना दिली. नारायणच्या हातात छोटी फाईल होती – त्याची पात्रता, मार्कशीट्स, आणि ऑफर लेटर.
जसा तो तिसऱ्या मजल्यावर पोहोचतो, त्याच्या समोरच्या मोठ्या हॉलमध्ये ऑफिस डेस्कचे एक सुंदर जाळं होतं. सगळीकडे सायलेन्स.
तेवढ्यात त्याच्या नजरेसमोर ती आली.
एक गोड हसणारी मुलगी, केस मोकळे सोडलेले, साडीच्या पल्ल्यात केस हलकेच धरलेले. ती स्वतःच्या टेबलावर काही कागदपत्रं पाहत होती. तिच्या टेबलच्या समोरच, रिकाम्या जागेवर नारायणला जागा मिळाली.
काय नशीब!
ज्याला ‘पहिल्याच दिवशी नशिबाची साथ’ म्हणतात, ते काहीसं असंच होतं.
ती त्याच्याकडे फक्त एक क्षणभर बघते — पण तो एक क्षण त्याच्या काळजाच्या ठोक्यांची लयच विसरवून टाकतो. नारायण हलकेच मान खाली घालतो. आपली नजर दुसरीकडे वळवतो.
म्हणावं तर काही विशेष नाही, पण तिच्या त्या नजरेत काहीतरी होतं – जे त्याच्या मनात खोलवर रुंजी घालतं.
---
‘काहीतरी बोलावं का?’
तेवढ्यात ती उठते. काही फाईल्स घेऊन ती नारायणच्या टेबलजवळ येते.
"हे काही पेपर्स आहेत, फाईल्स तयार कर आणि डेस्कवर ठेव."
तिचा आवाज सौम्य, स्पष्ट आणि थोडासा ऑफिसीयल होता.
नारायण गोंधळतो, क्षणभर तिच्याकडे बघतो आणि म्हणतो,
"हो... हो... नक्की करतो."
ती निघून जाते. नारायण त्या फाईल्सकडे पाहतो आणि स्वतःशी पुटपुटतो — "तिचं नाव काय असेल?"
तो कामाला लागतो. फारच लक्षपूर्वक, अगदी धावपळीने तो त्या फाईल्स तयार करतो. ते कागद व्यवस्थित रचून त्यात क्रम लावतो, आणि hardly १५ मिनिटांत तो त्या पूर्ण करतो.
तेवढ्यात ती पुन्हा आपल्या टेबलावर बसलेली दिसते. नारायण थेट तिच्याकडे जातो आणि म्हणतो,
"तुमचं काम झालं... या फाईल्स इथे."
ती त्याच्याकडे पाहून थोडी आश्चर्यचकित होते आणि म्हणते,
"हे मला नाही द्यायचं होतं... MD सरांकडे."
नारायण एकदम गोंधळतो. "म... मला वाटलं तुम्ही म्हणालात..."
ती त्याच्याकडे बघते, क्षणभर थांबते, आणि खळखळून हसते.
"तुमचं नाव काय?" ती विचारते.
"नारायण... नारायण देशमुख." तो संकोचाने म्हणतो.
"चांगलं आहे. पण पुढच्या वेळी थोडा वेळ घे. इथे सगळं इतकं झपाट्याने करणं म्हणजे अपायकारक असतं... विशेषतः जर MD सरांशी काम असेल तर."
ती पुन्हा हसते.
नारायण त्या फाईल्स घेऊन MD च्या केबिनकडे जातो, पण तो पूर्ण वेळ तिचं हसू आणि तिच्या आवाजाचा स्वर मनात घोळवत असतो.
---
दुपारचा थांबा – मनाचं सामर्थ्य
दुपार झाली. कॅन्टीनमध्ये थोडी गर्दी होती. नारायण एकटा एक टेबल पकडून बसला होता. समोर भाजी-पोळी, थोडी कोशिंबीर, पापड. साधं पण त्याला हवं असलेलं जेवण.
तेवढ्यात ती पुन्हा समोर आली. तिच्या हातात पिशवी होती आणि जेवणाचा डबा.
"इथे कुणी बसलंय का?" ती विचारते.
"नाही... बसा." नारायण उठून तिच्यासाठी थोडी जागा करत म्हणतो.
ती त्याच्या समोर बसते. त्याचं मन धडधडायला लागतं. एवढं अप्रूप वाटणारी व्यक्ती इतक्या सहज जवळ आली, हेच त्याला खऱं वाटत नव्हतं.
"कस वाटतंय नवीन ऑफिसमध्ये?" ती विचारते.
"सोपं वाटतंय. पण थोडं घाबरल्यासारखंही... पहिलाच दिवस ना."
"हो, खरं आहे. मी पण जेव्हा इथे आले होते ना, तेव्हा असंच वाटायचं. BTW, माझं नाव मृणाल."
"मृणाल... खूप सुंदर नाव आहे."
"थँक्स." ती हसते.
"इथे MD खूप स्ट्रिक्ट आहेत. प्रत्येक गोष्ट नीट, वेळेवर हवी असते. म्हणून सांगते – काम करताना थोडं वेळ घे, नीट बघ, मगच पुढे जा."
"आज तुम्ही दिलेलं काम मला वाटलं तुमचंच आहे म्हणून लवकर केलं... आणि तुम्ही बोललात म्हणून मला वाटलं..."
तो थांबतो.
"बरं झालं. मी सहजच दिलं. बाकी, छान केलं तुमचं काम."
दोघं हसतात.
ती आपलं जेवण उघडते. नारायण तिच्याकडे अधूनमधून पाहतो. तिचं बोलणं, तिचं हास्य... त्याला ते नित्याचं हवेसारखं वाटायला लागतं.
रात्र – बुलढाणा शहर – एका वस्तीतील साधी भाड्याची खोली
बाहेर रात्रचं गूढ शांत वातावरण. लांब कुठेतरी कुत्रे भुंकतात. काही घरांमध्ये अजूनही टीव्हीवरचे आवाज येतायत. एका जुनाट वस्तीतील खोली — एकदम सामान्य. भिंती जरा साली गेलेल्या, एक कोपऱ्यात प्लास्टिकच्या ड्रममध्ये पाणी, एका कोपऱ्यात डबा आणि काही कपड्यांचं झाकलेलं पोतं. खोलीतल्या बल्बचा पिवळसर प्रकाश इतकाच — साधेपणातला गडद वास्तव.
नारायण, पांढरट रंगाचा फुलबाह्यांचा शर्ट आणि फतिग जिन्स घालून, अर्धवट अंथरलेल्या चटईवर टेकून बसलेला आहे. त्याच्या चेहऱ्यावर थोडं समाधान, थोडा थकवा आणि डोळ्यात कुठे तरी खोल अंतर्मुख शांतता आहे.
शेजारच्या टेबलवर आजच मिळालेली पगाराची पिशवी ठेवलेली आहे — त्यातली काही नोटा त्याने बाहेर काढून वेगळ्या पिशवीत ठेवले आहेत — आई-वडिलांना पाठवण्यासाठी.
तो मोबाईल हातात घेतो आणि ‘आई’ नावाने सेव केलेला नंबर डायल करतो.
कॉल लागतो.
आई (आवाजात काळजी):
हॅलो... नारायण?
नारायण (हसत, पण आवाजात थोडा थकवा):
हो गं आई... मीच. कसं आहे सगळं?
आई:
आम्ही तर ठिक, पण तू? खूप दिवसांनी फोन केलास. सगळं ठीक आहे ना? आवाज थोडा दमलेला वाटतोय...
नारायण:
काही नाही गं... फक्त काम थोडं जास्त झालं आज. पगार झाला आज, म्हणून जरा मोकळं वाटलं. मग म्हटलं, बोलावं तुमच्याशी.
आई (आनंदाने):
पगार झाला? बाळा... किती समाधान वाटतं रे! किती झाला?
नारायण (हसत):
पंधरा हजार. त्यातनं आठ हजार मी उद्या मनीऑर्डरने पाठवणार आहे तुमच्यासाठी. राहिलेले काही पैसे माझ्या जेवणासाठी आणि खोलीच्या भाड्यासाठी ठेवलेत.
आई (थोडं भावुक):
तुला तरी काही राहील का रे, बाळा?
नारायण:
आई... मला सगळं आहे. खोलीचं भाडं भरलंय, जेवण मिळतंय, आणि काम सुरू आहे. मस्त चाललंय सगळं. पण घरी पैसे पोहोचले पाहिजेत — गीता हिच्या लग्नाचं बघायचंय ना...
तो क्षणभर शांत होतो. मोबाईलच्या दुसऱ्या बाजूला थोडं शांत वातावरण. मग एक ओळखीचा आवाज:
गीता (आवाजात उत्साह):
दादा...! तू फोन केलास!
नारायण (हसत):
अगं गीता, माझी गोड बहिण! कशी आहेस?
गीता:
चांगली! पण तू बोलत नाहीस म्हणून रागच आलाय! दादा, इतक्या दिवसांनी फोन केलास. आई रोज तुझी वाट बघत असते. बाबा काही बोलत नाही, पण ते रात्री विचारतात, "नारायणचा फोन आला का?" आणि तू...!
नारायण (हळू हसत):
माफ कर गं, खूप गडबडीत होतो. नवीन काम, नवीन माणसं, नवीन जागा... सगळं जुळवून घेत होतो. पण आता थोडी सवय झालीये.
गीता:
आणि खोली कशी आहे तुझी? आरामदायक आहे का?
नारायण:
हो, एकदम साधी खोली आहे. लाकडी दरवाजा आहे, थोडा जड आहे, पण बंद चांगला होतो. बाजूला एका शेतमजुराचं घर आहे. त्याची बायको रोज सकाळी झाडू मारताना ओरडते, तेव्हा माझी जाग येते!
कपडे वाळवायला टाकायला थोडी अडचण होते कारण अंगण नाही, पण छतावर जाऊन वाळवतो. आणि एक मोठ्ठं आरसा लावलेला नाही, पण भिंतीला एक तुटलेला आरसा लावला आहे, बस्स तोंड बघायला पुरेसा.
आई (हलकं हसत):
किती मोठ्ठा झालास रे बाळा तू... हेच ते दिवस आहेत की आई-वडीलांकडं पैसे पाठवतोस!
नारायण (नजरेत थोडं पाणी):
आई, हे तर फक्त सुरुवात आहे. अजून बरंच काही करायचं आहे तुमच्यासाठी. बाबांनी मला वाढवताना किती झिज सहन केली ते मी पाहिलंय. आता तुमच्यावरचा भार हलका करायचा आहे.
गीता (गंभीर होत):
दादा, तुला खरंच एक सांगायचं आहे.
नारायण (थोडं घाबरत):
बोल...
गीता:
मी आणि आई बाबांनी तुझं स्थळ बघितलंय...
नारायण (दचकतो):
काय?
आई (जलद):
नाही रे, अजून काही ठरवलेलं नाही! फक्त पाहिलं. गावातलीच एक मुलगी आहे. शिकलेली, गोड स्वभावाची.
नारायण (शांतपणे, पण ठाम):
आई... आधी गीता हिचं बघा. माझं नंतर. मी अजून खूप काही सिद्ध करायचं आहे स्वतःला.
आई:
ठीक आहे रे... तुझ्या मनासारखं. पण लक्षात ठेव, घर आहे तुझं. तू कितीही दूर असलास तरी...
नारायण (हलकी नजर छताकडे):
घर म्हणजेच माझं मुळं आहेत आई... मी विसरणार नाही. तुमच्यासाठीच तर जगतोय.
मोबाईल शांत पडतो. तो फोन ठेवतो. खोलीत पूर्ण शांतता पसरते. फक्त पंख्याचा आवाज.
तो डोळे मिटतो. चेहऱ्यावर एक थोडंसं हसू आहे, आणि नजरेत काही स्वप्नं... जी अजून पूर्ण व्हायची आहेत….
दृश्य – ऑफिसमधील तणावपूर्ण सकाळ
आज ऑफिसमध्ये वातावरण नेहमीसारखं नव्हतं. सकाळचे ११ वाजले होते आणि मृणाल अजूनपर्यंत ऑफिसमध्ये आली नव्हती. दरवाज्यातून आत येताना तिच्या चेहऱ्यावर चिंतेचे भाव स्पष्ट जाणवत होते. रिसेप्शनजवळून जात असताना एका स्टाफ मेंबरने तिला सांगितलं, "मृणाल, CEO तुमच्यावर खूप नाराज आहेत. ते सकाळपासून तुमची वाट पाहत आहेत."
मृणालच्या मनात आधीच प्रचंड ताण होता. तिचा संताप दुसऱ्याच कोणावर होता – नारायणवर. कारण आज सकाळी ऑफिसला यायच्या आधी मृणालला रस्त्यात नारायण भेटला होता. पण तो नारायण होता का? तिचं मन गोंधळून गेलं होतं. त्याने तिला थांबवलं, तिच्यासोबत बोलण्याचा प्रयत्न केला आणि अनपेक्षितपणे तिचा हात पकडण्याचा प्रयत्न केला. हे सगळं इतकं अचानक आणि त्रासदायक होतं की मृणाल क्षणभर सुन्न झाली. ती त्याला ओरडून दूर केली आणि गडबडीतच ऑफिसकडे निघाली. त्या धक्क्यामुळेच ती ऑफिसमध्ये उशिरा पोचली होती.
ती थेट CEO च्या केबिनकडे गेली. आत गेल्यावर आश्चर्य वाटलं – नारायण आधीच तिथे बसलेला होता. CEO तिला रागाने म्हणाले, "ही काही वेळ आहे ऑफिसमध्ये यायची? तुमचं प्रोफेशनलिझम कुठे गेलं?"
मृणालने काहीच उत्तर दिलं नाही. ती केवळ नारायणकडे पाहत होती – डोळ्यात एक भयानक संताप. ती तडक तिथून बाहेर निघून गेली. नारायणला काहीच कळेना – मृणालने अशा प्रकारे का प्रतिक्रिया दिली?
दृश्य – कँटीनमध्ये तणावाचा स्फोट
थोड्या वेळाने नारायण तिला ऑफिसच्या कँटीनमध्ये भेटतो. त्याच्या चेहऱ्यावर प्रश्न होते. "काय झालंय मृणाल? इतक्या रागाने का पाहतेस मला?"
मृणाल संतप्तपणे उभी राहून म्हणाली, "खबरदार! माझ्याजवळ पुन्हा आलास तर माझ्या वडिलांना आणि भावाला सगळं सांगून टाकेन. मी समजले होते तू चांगला आहेस. पण सकाळी तू जी वागणूक दिलीस, त्याने माझा विश्वासच मोडला."
नारायण पूर्ण गोंधळून गेला. "काय बोलतेयस तू? काय केलं मी? तू इतकी चिडलीस तरी काय झालं?"
तेव्हा मृणालने ताणलेलं हृदय थोडं हलकं करत उत्तर दिलं, "सकाळी आठपासून सव्वा दहापर्यंत तू माझ्यासोबत होतास. आणि त्या वेळेत तू माझ्यावर हात टाकण्याचा प्रयत्न केलास. तुझ्यामुळे मला ऑफिसमध्ये उशीर झाला. आणि आता माझ्या तोंडावर विचारतोस काय झालं?"
नारायण हतबुद्ध झाला. "मृणाल, तू काय बोलती आहेस? मी सकाळी नऊ वाजल्यापासून ऑफिसमध्येच आहे. तू बाकी स्टाफकडे विचार ना, सगळे सांगतील."
मृणाल काहीच बोलली नाही. रागाने तिथून निघून गेली. तिच्या मनात मात्र आता शंका निर्माण झाली होती. ती थेट स्टाफजवळ गेली आणि विचारलं, "नारायण किती वाजता आला ऑफिसला?"
सर्वजण एकमताने म्हणाले, "तो तर नऊ वाजल्यापासून इथेच आहे."
मृणाल अचंबित झाली. मग सकाळी तिला भेटलेला तो कोण होता?
दृश्य – एक गूढ साम्य
ती पुन्हा नारायणकडे गेली. आता तिच्या आवाजात राग कमी आणि गोंधळ जास्त होता. "नारायण... तुझ्या हाताची रचना, डोळे, स्मितहास्य... अगदी तसंच होतं त्या व्यक्तीचं. जसं तुझं प्रतिबिंबच असेल. हे कसं शक्य आहे?"
नारायण गंभीर झाला. त्याने थोडा वेळ शांत राहून मृणालकडे पाहिलं आणि म्हणाला, "मृणाल, मी तुला हेच सांगायचा प्रयत्न करत होतो. तो मी नाही. त्याचं नाव बद्री आहे. तो या शहरातला एक मोठा गुन्हेगार आहे. अनेक गुन्ह्यांमध्ये त्याचा सहभाग आहे. तू त्याच्यापासून दूर राहा."
मृणालला अजून मोठा धक्का बसतो. "पण त्याने मला सांगितलं की तोच नारायण आहे. याचा अर्थ... तो तुझं नाव वापरत आहे. तुझ्या ओळखीचा गैरफायदा घेतोय. आणि त्याला माझ्या दैनंदिन गोष्टींबद्दल सविस्तर माहिती आहे."
दृश्य – सत्याचा उलगडा सुरु होतो
नारायण आता पूर्णपणे सजग झाला होता. "मृणाल, तो तुला त्रास देऊ शकतो. त्याचं डोकं गुन्ह्यांनी भरलेलं आहे. मी आधीच पोलिसांत माहिती दिली आहे. पण तो सतत नाव बदलून, चेहरा थोड्या फार फरकाने बदलून वावरतो. तो माझ्या अगदी हुबेहूब दिसतो... ही एक योगायोगाची भीतीदायक गोष्ट आहे."
मृणालच्या मनात भीती घर करते. ती निर्णय घेते की तिने यावर काहीतरी कठोर पाऊल उचलायलाच हवं. ती नारायणला विचारते, "आपण दोघं मिळून पोलिसांकडे जाऊया का? मला याच्याशी एकट्यानं झुंजायचं नाही."
नारायण तिच्या निर्णयाला पाठिंबा देतो. "हो, आपण तक्रार करूया. आणि शक्य तितक्या लवकर त्याला रोखूया. कारण त्याला थांबवलं नाही, तर तो अजून कोणावर तरी हल्ला करू शकतो."
दृश्य संपते – पण संघर्ष सुरु होतो
या घटनेनंतर मृणालच्या मनात एकच प्रश्न सतत फिरत राहतो – जर नारायण तिच्यासोबत नव्हता, तर तो दुसरा नारायणसारखा दिसणारा माणूस कोण होता? आणि त्याला तिच्याबद्दल इतकी माहिती कशी?
कथा आता एका धक्कादायक टप्प्यावर आली होती, जिथे मृणाल आणि नारायण एकत्र एका अनोळखी गुन्हेगाराविरुद्ध उभे राहणार होते – जो नारायणसारखा दिसतो, पण माणूस भयंकर आहे.
संध्याकाळी नारायण थेट शहरातील पोलिस स्टेशनमध्ये जातो. तिथे त्याची जुना मित्र आणि प्रामाणिक पोलिस अधिकारी – इन्स्पेक्टर प्रताप – हजर असतो.
नारायण प्रतापसमोर सगळं सांगतो – मृणालची सकाळची भेट, तिच्यावर झालेला हल्ला, आणि त्याच्या हुबेहूब दिसणाऱ्या बद्रीची सगळी माहिती.
प्रताप गंभीरपणे ऐकतो. तो नारायणकडे बघतो आणि म्हणतो:
"नारायण, हे प्रकरण आता फक्त तुझं नाहीये. हा गुन्हेगार तुझं नाव, चेहरा आणि आता आयुष्य वापरतोय. मी आधीच काही टिप्स ऐकल्या होत्या बद्रीबद्दल, पण मला कळलं नव्हतं की तो इतक्या जवळपर्यंत आलाय. आता तू खूपच सावध राहा. तो तुला अडकवण्याचा प्रयत्न करेल."
नारायण विचारतो, "प्रताप, तू त्याला ओळखतोस का? कुठे सापडेल तो?"
प्रताप म्हणतो, "त्याचं मूळ नाव विशाल नायडू. नंतर तो बद्री नावाने ओळखला जातोय. तो एक मास्टर माईंड आहे – फसवणूक, खून, खोट्या ओळखी… आणि आता तो तुझं आयुष्य जगतोय."
"मी काय करू प्रताप? मी या सामान्य आयुष्यात वावरतो, आणि एक गुन्हेगार माझी छबी वापरून सगळं उध्वस्त करतोय."
प्रताप त्याच्या खांद्यावर हात ठेवतो. "मी आहे तुझ्यासोबत. पण तू आता अजून सावध राहा. कुणालाही विश्वास ठेवायच्या आधी दहा वेळा विचार कर. आणि काहीही शंका आली, तर मला लगेच कळव. हे आता वैयक्तिक झालंय. आपल्याला त्याला थांबवावंच लागेल."
नवीन दृश्य – नारायणचा सुट्टीतील शांत काळ
काही दिवस निघून जातात. ऑफिसमधील आणि बद्रीशी संबंधित सगळी घडामोडी थोड्या वेळासाठी थांबतात. नारायण मनातून थोडा शांत होतो आणि ठरवतो की यावेळी तो घरच्यांसोबत वेळ घालवेल.
तो सुट्टी घेऊन आपल्या गावाकडे – एका लहानशा, हिरवळीने वेढलेल्या गावात – जातो. स्टेशनवर त्याची आई त्याच्या वाटेकडे डोळे लावून बसलेली असते. बाबाही रिक्षा घेऊन स्टेशनबाहेर उभे असतात. त्यांची छोटी बहीण – अपूर्वा – उत्साहात त्याच्याकडे धावत येते.
"दादा! खूप दिवसांनी घरी आलास! तूझं किती वाट बघत होतो आम्ही!" अपूर्वा म्हणते आणि त्याच्या गळ्यात झोपते.
आई त्याच्या कपाळावर ओवाळते. "घे तूप-लोणचं घालून पोळी केलेय. अगदी तुझ्या आवडीचं."
त्या दिवशी संध्याकाळी, घरात एकदम गोड वळण असतं. वडील पेढे आणतात. सर्वजण एकत्र जेवतात. हसणं, गप्पा, जुन्या आठवणी – घरात पुन्हा एकदा उत्सवाचं वातावरण निर्माण झालेलं असतं.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी, वडील सुचवतात, "नारायण, आपण आपल्या कुलदैवताच्या मंदिरात जाऊया का? बऱ्याच वर्षांनी आपण सगळे एकत्र आहोत. तुझ्या भावी आयुष्यासाठीही ते शुभ ठरेल."
नारायण आनंदाने मान डोलावतो. त्याच्या मनात एक शांततेची भावना निर्माण होते – एक प्रकारचा आश्वासक निवांतपणा.
सकाळी लवकर उठून सर्वजण तयार होतात. आईने नारायणसाठी नवीन शर्ट बाहेर काढलेला असतो. वडीलांनी ड्रायव्हर असलेल्या खाजगी गाडीची व्यवस्था केली असते. गाडीत बसून ते त्यांच्या गावापासून जवळच असलेल्या डोंगरकड्याच्या पायथ्याशी असलेल्या प्राचीन कुलदैवताच्या मंदिराकडे निघतात.
रस्त्यात नारायण आणि अपूर्वा एकमेकांशी गमती करत असतात. आई त्यांचं हसणं ऐकून समाधानाने हसते. बाबा सकाळच्या हवेमध्ये खिडकीबाहेर पाहत जुन्या आठवणी जागवत असतात.
डोंगर उतारावरून जाताना रस्ते वळणदार होतात. डोंगराच्या पायथ्याशी पोचल्यावर सर्वजण गाडीतून खाली उतरतात. थोडा चढ लागतो – पायऱ्यांवरून वर जाताना मंदिराच्या घंटांचा मंद आवाज येऊ लागतो. ते सगळे श्वास घेत घेत, मंदिरात पोचतात.
नारायण हात जोडून देवापुढे उभा राहतो. त्याच्या डोळ्यांत एक आश्वासक शांती असते. त्याच्या मनात विचार येतो – "हे देव, आता माझं खरं रूप, माझी खरी ओळख, कुणीच हरवू शकत नाही."
आई देवाकडे नवस बोलते. बाबा डोळे मिटून काहीशी साकडी विनंती करतात. अपूर्वा फुलांच्या तबकात रंग खेळते. हे क्षण – पूर्ण कुटुंबाच्या एकत्रिततेचे – नारायणच्या मनात कायमचे कोरले जातात.
ते सर्वजण मंदिरातून परत येतात. परतीच्या वाटेवर चहा आणि भजी खात मस्तपैकी वेळ घालवतात. वाटेत एके ठिकाणी नारायण एक फोटोग्राफरला विनंती करतो आणि सर्व कुटुंबाचा एकत्र फोटो काढतो – एका आनंदाच्या क्षणाचं आठवण म्हणून.
दृश्य संपते – पण काळजी अजूनही दडलेली आहे
ही शांतता फार काळ टिकणार नाही – कारण बद्री अजूनही सावलीत वावरतो आहे. पण सध्या तरी नारायणच्या आयुष्यातला हा दिवस – एक छोटीशी विश्रांती – त्याच्या मनात मोठं बळ निर्माण करून जातो...
नेहमीप्रमाणे एक शांत सकाळ. सूर्याच्या कोवळ्या किरणांनी गावात सौम्य उजेड पसरवला होता. नारायण रोजच्याप्रमाणे वेळेवर उठला होता. त्याने आपली सगळी कामं उरकली, कपडे तयार केले, चहा घेतला आणि ऑफिससाठी निघाला. तो बसस्टॉपवर गेला आणि शांतपणे बसची वाट पाहत थांबून राहिला. पण त्याच्या लक्षात आलं की त्याच्याकडे एक विचित्र नजर सतत येऊन थांबत होती.
एक अनोळखी व्यक्ती, जरा विचित्र वागणारा, त्याच्यावर नजर ठेवून होता. तो माणूस सारखा इकडेतिकडे फिरत होता, पण नजरा मात्र नारायणवरच रोखून होती. काही वेळाने तो थेट नारायणच्या जवळ आला आणि जोरात गाडी थांबवली. गाडीतून उतरून तो थेट नारायणच्या रंगाला धरतो आणि आक्रोशात म्हणतो:
"हरामखोर! तूच ना तो... ज्याने माझ्या चुलत भावाला गाडीखाली चिरडून मारलं? तुला जिवंत ठेवणार नाही!"
नारायण एकदम गांगरतो. त्याच्या चेहर्यावर भीती स्पष्ट दिसत होती. आजूबाजूचे लोक गोळा होऊ लागले. सगळ्यांच्या नजरा आता नारायणवर होत्या. तो माणूस काही ऐकून घेण्याच्या मूडमध्ये नव्हता. नारायणने स्वतःला सावरत म्हटलं:
"मी काहीही केलं नाही साहेब. इथे जवळच माझं ऑफिस आहे. तुम्ही तिथे जा आणि चौकशी करा. मी तिथे काम करतो, चांगल्या वागणुकीसाठी ओळखला जातो."
त्या व्यक्तीने डोळे गरागरा फिरवत म्हटलं, "चाल! दाखव कुठे आहे तुझं ऑफिस. आता बघतोच मी."
तो नारायणला गाडीत बसवतो आणि दोघं ऑफिसकडे निघतात. नारायणचं मन एकदम गोंधळलेलं. त्याला समजत नाही की त्याच्यावर हा आरोप का केला जातोय. गाडी ऑफिससमोर थांबते आणि नारायण उतरून आत जातो. तो आपल्या जागेवर जाऊन शांतपणे बसतो. पण तो माणूस थेट CEO च्या कॅबिनमध्ये शिरतो.
नारायण आता अजूनच घाबरलेला. काय होणार? CEO काही चुकीचं समजून घेतील का? नोकरीला धक्का बसेल का? मनात एक ना अनेक विचार.
थोड्याच वेळात, CEO – भास्कर सर – त्याला केबिनमध्ये बोलावतात. ते गंभीर चेहऱ्याने म्हणतात, "संध्याकाळी ७ वाजता निलम बारमध्ये भेट. टेबल नंबर ९ वर. तुझी वाट पाहीन. वेळेवर ये."
नारायण अजूनच गोंधळलेला, पण नाइलाजाने संध्याकाळी निलम बारमध्ये जातो. तिथे भास्कर सर आधीपासूनच बसलेले असतात. ते थोडं हसून म्हणतात:
"वा! तू वेळेवर आलास. हीच तुझी खासियत आहे का?"
नारायण हलकंसं हसतो. तो खुर्चीवर बसतो. भास्कर सर विचारतात, "बीयर घेशील का?" नारायण विनम्रपणे नकार देतो: "नाही सर, मी पीत नाही."
ते म्हणतात, "अच्छा! ठीक आहे."
थोड्या वेळाने गप्पांमधून ते मूळ मुद्द्यावर येतात. भास्कर सर थेट त्याच्यावर डोळा रोखतात आणि म्हणतात:
"तूच आहेस ना तो... ज्याला मी इतक्या वर्षांपासून शोधतोय? ज्याने माझ्या भावाला गाडीखाली चिरडून मारलं? आमच्या कुटुंबाचा संसार उध्वस्त केला... लाखो रुपयांचं नुकसान केलं... तूच आहेस ना तो?"
नारायण काही बोलायच्या आतच भास्कर सर जोरात कानाखाली मारतात. नारायण धक्का बसून खाली पडतो. भास्कर सर त्याला फरफटत शेजारच्या रूममध्ये नेतात. तिथे आधीच दोन जण उपस्थित असतात. तिघं मिळून नारायणवर प्रचंड हल्ला करतात. त्याला जोरजोरात मारलं जातं. नारायण विव्हळत असतो, "मी नाही सर... मी नाही... तुम्ही चुकीच्या व्यक्तीला मारताय!"
पण कोणाचंच त्याच्याकडे लक्ष नाही. एका क्षणी, त्या मारहाणीच्या गोंधळात नारायण तिथून कसाबसा सुटतो आणि धावत बारच्या मागच्या दरवाजातून बाहेर पडतो. त्याच्या अंगावर जखमांचे खुणा असतात, कपडे फाटलेले, डोळ्यात घाबरलेपण स्पष्ट दिसतं.
त्याने विचारही केला नव्हता की जिथे त्याला नोकरी मिळाली, आदर मिळाला, त्याच ठिकाणी त्याच्यावर असा जीवघेणा हल्ला होईल.
"माझं आयुष्य संपलं," तो स्वतःशीच बोलतो. "जिथे विश्वास होता, तिथूनच घाव मिळाला. आता कोणीच राहिलं नाही माझ्यासाठी."
त्याने रात्रीची ती वेळ एका पुलाखाली लपून काढली. मनात विचारांचं वादळ होतं. काय चूक झाली? कोण आहे तो ज्याच्यासारखा तो दिसतो? का पुन्हा पुन्हा त्याचं आयुष्य असे वळणं घेतंय? काय आहे ही सावली जी सतत त्याच्या मागे लागलीये?
तो मनातल्या मनात विचार करतो – "माझ्या सारखा चेहरा, एक गुन्हेगार... याचा अर्थ मला या गोष्टीचा अंत करूनच राहावं लागेल. आपली ओळख सिद्ध करावी लागेल. आणि खरा गुन्हेगार शोधून काढावा लागेल..."
याच निर्णयाने त्याच्या डोळ्यात पुन्हा एक चमक येते. दुःख, पराभव, अपमान झेलून तो उठतो... एका नव्या प्रवासाच्या सुरुवातीसाठी….
रात्र शांत होती, पण नारायणच्या मनात मात्र प्रचंड गोंधळ माजला होता. शांतता इतकी खोल होती की त्याच्या श्वासाचाही आवाज त्याला स्पष्ट ऐकू येत होता. खोलीच्या एका कोपऱ्यात ठेवलेल्या पंख्याचा मंद आवाज, खिडकीतून आत येणाऱ्या रात्रिच्या प्रकाशात हलणारे पडदे – हे सगळं वातावरण नारायणच्या मनात खोलवर चाललेल्या वादळाशी पूर्ण विरोधी होतं.
तो दरवाजा हळूच बंद करतो. डोळ्यांत थकवा आहे, पण झोप येत नव्हती. त्याचं मन सतत त्या रात्रीच्या प्रसंगावर अडकलं होतं – ज्या रात्री त्याच्या आयुष्यात एक मोठं वादळ घडलं होतं. CEO भास्कर, ज्यांच्यावर त्याने पूर्ण विश्वास ठेवला होता, त्यांनीच त्याला गुन्हेगार ठरवलं. निलम बारमधला प्रसंग, जिथे त्याला मारहाण झाली, अपमान झाला, आणि जिथून तो जीव वाचवून पळाला – हे सारं त्याच्या मनात पुन्हा पुन्हा चालू होतं.
तो हलकेच आपल्या टेबलजवळ जातो. तिथे एक फ्रेममध्ये त्याचा एक जुना फोटो होता – हसरा, आत्मविश्वासानं भरलेला नारायण. तिच्या डोळ्यांत आशा होती, चेहऱ्यावर स्वप्नं होती. ती प्रतिमा पाहताच त्याच्या अंगात प्रचंड चीड भरते. त्याला राग येतो – स्वतःवर, परिस्थितीवर, आणि या जगावर ज्याने त्याचं आयुष्य उलटून टाकलं होतं.
तो फोटो हातात घेतो. थोडा वेळ त्याच्याकडे पाहत बसतो.
“हा मीच आहे का?” तो स्वतःलाच विचारतो.
“हाच मी, ज्याने स्वप्नं पाहिली होती? जो मेहनतीने आयुष्य उभारण्याचा प्रयत्न करत होता? आणि आज... आज मी कोण आहे? एक गुन्हेगार, संशयित, पळपुटा… आणि सगळं का? कुठलीच चूक न करता, फक्त दुसऱ्याच्या चेहऱ्यासारखा दिसलो म्हणून?”
त्या फोटोमधील हास्य त्याला आता थट्टा वाटत होतं.
तो उठतो. हातात तो फ्रेम असलेला फोटो घट्ट पकडतो. त्याच्या डोळ्यांतून अश्रू वाहत असतात, पण त्याला रडणं मान्य नाही. त्याला राग आहे, वेदना आहे – आणि एक असहाय्यता जी त्याला आतून पोखरत होती.
“मी हा नाही... मी हा नाही… मी असा कधीच नव्हतो…”
असा पुटपुटत तो अचानक जोरात फोटो भिंतीकडे फेकतो.
भिंतीवर आदळल्यावर फोटोचा काच फाटतो, तुकडे जमिनीवर विखुरले जातात.
क्षणभर खोलीत नीरव शांतता पसरते. फक्त फोटोच्या काचांचा आवाज आणि नारायणच्या धपकन जमिनीवर बसण्याचा आवाज येतो. डोळ्यांतून ओघळणारे अश्रू त्याला आता जाणवतही नाहीत.
त्याचा चेहरा दोन्ही हातांमध्ये लपवून तो जमिनीवर बसून राहतो.
मनात एकच प्रश्न घोळतो — "माझं आयुष्य असंच संपणार का?"
त्याच सावली, जी खिडकीतून येणाऱ्या चंद्रप्रकाशात भिंतीवर उमटली होती, तीही आता हलायला लागते. तो डोळे उघडून सावलीकडे पाहतो. त्याला काही क्षणांसाठी वाटतं की ती सावली त्याच्याशी बोलतेय. स्वतःशीच झगडणारा नारायण, आता आपल्या अंतर्मनाशी लढाई करत होता.
“सत्य तुझ्या बाजूला आहे नारायण... घाबरू नकोस... पण वेळ आलीये आता... पळण्याची नाही, लढण्याची.”
त्या क्षणी त्याला स्वतःवरचा राग थांबतो. हात पुसतो, उठतो, आणि फोटोचे तुकडे एकत्र करतो. ते तुकडे पाहत एक निर्णय घेतो –
"हे आयुष्य कोणीही मला हिरावून घेऊ शकत नाही. मी लढणार... खरं काय ते जगासमोर आणणार."
एका थकवलेल्या, उदास सकाळी नारायण पोलिस स्टेशनच्या दारात उभा होता. कपाळावर आठ्या, डोळ्यांत रात्रभर जागून आलेला थकवा, आणि चेहऱ्यावर असहायतेची छटा. हातात एक साधं फोल्डर – ज्यात त्याच्या आयुष्यातल्या उध्वस्त क्षणांची चित्तरकथा होती.
तो हळूच आत शिरतो. डावीकडील कॉन्स्टेबलकडे पाहून विचारतो,
“इन्स्पेक्टर प्रताप आहेत का?”
“हो, आहेत. थेट त्यांच्या केबिनमध्ये जा,” कॉन्स्टेबल म्हणतो.
नारायण प्रतापच्या केबिनसमोर येतो, आणि दार हलकंसं टकटक करतो.
"या नारायण… मीच बोलावलं होतं तुला," प्रताप म्हणतो, त्याचं गंभीर पण सौम्य चेहरा पाहून नारायणला थोडं हलकं वाटतं.
नारायण खुर्चीवर बसतो. त्याचा आवाज थरथरत असतो.
“सर, माझं आयुष्य उद्ध्वस्त झालंय... मला नाही समजत काय करावं. सगळं काही गोंधळलेलं आहे. माझ्या नावाने गुन्हे केल्यात असं आरोप लावलं जातंय… मला नोकरीवरून काढून टाकलं गेलं… माझ्यावर हल्ला झाला… पण मी काही केलं नाही सर… काहीच नाही…”
त्याचे डोळे पाणावतात. प्रताप एक नजर त्याच्याकडे करतो, आणि म्हणतो,
“थांब… श्वास घे. सगळं नीट सांग. काहीही लपवू नकोस.”
नारायण एक दीर्घ श्वास घेतो. आणि मग हळूहळू सगळं सांगायला लागतो —
ऑफिसमध्ये आलेली पहिली शंका
मृणालची त्याच्यावरचा राग
ऑफिसमधल्या एकाच्या स्पर्शाची आठवण
‘बद्री’ नावाचा त्याच्यासारखाच दिसणारा गुन्हेगार
CEO भास्करने लावलेला खोटा आरोप
आणि अखेर, नोकरी गमावून, बारमध्ये मारहाण झाल्याचा प्रसंग.
सगळं ऐकून प्रताप आणि त्याची पत्नी – जी देखील पोलिस खात्यात काम करत होती, स्तब्ध होऊन जातात. ते कुठल्याही मर्यादेत नारायणच्या बोलण्यात खोटं वाटण्याजोगं काही दिसत नव्हतं.
“बद्री…” प्रताप मनात म्हणतो.
“हा नाव आधी कुठेतरी ऐकलंय... पण नक्की काय आणि कुठे आठवत नाही.”
त्याच्या बायकोनं विचारलं,
“हा बद्री नक्की आहे कोण?”
नारायण म्हणतो, “माझ्या सारखाच दिसणारा एक गुन्हेगार. एकदा माझी त्याच्याशी अचानक भेट झाली, पण तेव्हा मला कल्पनाही नव्हती की तो कोण आहे. पण त्याने माझ्या आयुष्यात इतकी गोंधळ माजवलीये की मी श्वासही घेऊ शकत नाही. त्याच्या नावामुळे माझं आयुष्य हरवलंय.”
प्रताप उठतो. खिडकीजवळ जातो आणि बाहेर पाहत विचारात पडतो.
"बद्री... हा एक गूढ सावली आहे. गुन्ह्यांच्या दुनियेत चालत असलेलं असं नाव… पण इतका सावध की अजूनपर्यंत कोणालाही हातात लागला नाही.”
तो वळतो, आणि नारायणकडे पाहतो,
“तू खूप मोठ्या गोष्टीत अडकलास नारायण. पण आता तू योग्य ठिकाणी आला आहेस. मी स्वतः चौकशी करेन. पण त्यासाठी तुला थोडं धैर्य दाखवावं लागेल.”
“मी तयार आहे सर,” नारायण म्हणतो, डोळ्यांत आशेचा एक नवा किरण दिसतो.
---
चौकशीची सुरुवात – गुन्हेगारीच्या सावलीत वावर
त्या दिवसापासून प्रताप चौकशीत गुंततो. तो जुन्या केस फायली उघडतो, त्याच्या माहितीदारांशी बोलतो, आणि गुन्हेगारी जगतात ‘बद्री’चं नाव कुठे कुठे घेतलं गेलंय ते शोधू लागतो. काही दिवसांतच एक भयंकर चित्र समोर येतं.
बद्री हा एक मोस्ट वॉन्टेड गुन्हेगार असतो.
शहरात खंडणी, सुपारी हत्या, ड्रग्ज रॅकेट, आणि बनावट ओळखपत्रांच्या माध्यमातून तो खूप मोठं जाळं तयार करतो.
अनेक वेळा पोलिसांच्या रडारवर आला, पण त्याची मूळ ओळख कुणालाही कधीही सापडली नाही.
त्याचं एक सामर्थ्य म्हणजे त्याचा चेहरा — सामान्य, सरळ, आणि कोणत्याही गर्दीत हरवेल असा.
आणि नारायण त्या चेहऱ्याच्या हुबेहुब प्रतीमा होता.
प्रतापला समजतं की या अज्ञात चेहऱ्याचा फायदा घेऊन बद्री अनेक वेळा गुन्हे करून पसार झाला, आणि आता तर नारायणच्या आयुष्याचा वापर करत होता.
पण एक गोष्ट मात्र अजूनही अंधारात होती — बद्री सध्या आहे कुठे?
प्रत्येक माहितीदाराकडून एकच उत्तर मिळत होतं —
"बद्रीचं ठावठिकाण कोणालाच माहिती नाही. तो कायम सावलीसारखा असतो. कधी कोणाचा ड्रायव्हर, कधी ट्रक क्लीनर, कधी ऑफिस बॉय बनून तो वेगवेगळ्या रूपात फिरत असतो."
---
एक मोठा निर्णय – गावी जा
एका रात्री, नारायण पुन्हा एकदा प्रतापच्या घरी जातो. तोंडावर थोडं थकलंवाणी दिसतं, पण आता त्याच्या डोळ्यांत थोडी स्थिरता आहे.
“सर, काही मिळालं का?” तो विचारतो.
प्रताप त्याला आत बसायला सांगतो. थोडा वेळ शांत राहतो आणि मग म्हणतो,
“हो. बरीच माहिती मिळालीये. बद्रीचं जाळं किती मोठं आहे हे समजलंय, पण... तो कुठे आहे हे अजूनही अंधारात आहे. आणि सध्या तू इथे राहिलास तर तूच धोक्यात राहशील.”
नारायण गोंधळून पाहतो.
“म्हणजे? आता मी काय करू?”
प्रताप त्याच्या खांद्यावर हात ठेवून म्हणतो,
“तू सध्या गावाकडे जा. काही दिवस एकांतात राहा. मी ही चौकशी थांबवणार नाही. पण जोवर बद्री सापडत नाही, तोवर तुझ्या भोवतीचा धोका कमी नाही. तू सिटीमध्ये राहिलास, तर तो तुला पुन्हा लक्ष्य करू शकतो.”
“पण मी पळपुटा वाटेन ना असं केल्यावर?” नारायण विचारतो.
“नाही नारायण,” प्रताप हलक्या आवाजात म्हणतो,
“हे पळणं नाही. ही युद्धासाठीची तयारी आहे. तू लढणार आहेस – फक्त योग्य वेळी, योग्य ठिकाणी.”
नारायण डोळ्यांत पाणी घेऊन मान हलवतो.
“ठीक आहे सर. मी जातो. पण एक वचन द्या – जेव्हा गरज भासेल, मी हजर राहीन, आणि जेव्हा वेळ येईल, मी स्वतः त्याच्या विरुद्ध उभा राहीन.”
“मी वचन देतो नारायण,” प्रताप म्हणतो.
“आणि मी तुला बोलवण्याआधी थांबणारही नाही.”
शहरातल्या धकाधकीनंतर गावात मिळालेला शांतपणा सुरुवातीला नारायणला हवाहवासा वाटतो. सकाळी आईसोबत अंगणात बसून चहा घेणं, बहिणीसोबत जुन्या आठवणींमध्ये रमणं, आणि संध्याकाळी बाबा आणि काही जुन्या मित्रांसोबत वडाच्या झाडाखाली बसणं – या सगळ्यात नारायण एक वेगळीच उब अनुभवत होता.
पण दिवस पुढे जातात, आठवडे सरतात, आणि मग एक महिना उलटतो.
त्या शांततेत नारायणचं मन मात्र दिवसेंदिवस अस्वस्थ होत जातं.
दररोज तो वर्तमानपत्रातल्या बातम्या चाळतो – कुठे तरी "बद्री" नावाचं काही मिळेल का, याची आशा ठेवून. पण प्रत्येक वेळेस निराशा पदरी पडते.
प्रत्येक रात्री तो झोपायच्या आधी स्वतःलाच विचारतो —
"मी खरंच पळपुटा झालोय का?"
"मी का घाबरलो?"
"माझी लढाई दुसऱ्याने लढावी का?"
एक दिवस, तो शांतपणे झाडाखाली बसून जुन्या डायरीतील काही पानं वाचत असतो. त्याच्या डोळ्यात एक प्रकारची उदासी असते — अशा काहीशा क्षणी त्याचे बाबा त्याच्याजवळ येतात.
ते गालावर थाप देतात आणि शेजारी बसतात. काही क्षण शांतता असते. मग हळूहळू ते बोलायला लागतात —
> "किती दिवस असंच बसून राहणार आहेस रे? आयुष्य थांबत नाही. तुझं दुःख मोठं आहे, मला मान्य आहे. पण त्यापासून पळ काढणं ही लढाई नाही."
नारायण काहीच बोलत नाही. डोळे खाली आणि हातात डायरी.
ते पुढे म्हणतात —
> "तुला माहितेय का, जेव्हा तू लहान होतास ना… एकदा शाळेत कोणीतरी तुझी चेष्टा केली होती. आणि त्याच दिवशी तू त्या मुलाला सामोरा गेला होतास. भीती असूनही. मी ते पाहिलं होतं. आणि मी ठरवलं होतं – माझा मुलगा कोणावरही अन्याय होऊ देणार नाही."
नारायणच्या डोळ्यांत पाणी येतं. बाबा शांतपणे त्याच्या खांद्यावर हात ठेवतात.
> "आजही तुझ्या आयुष्यात अशीच वेळ आली आहे. तू एका भयानक सावलीशी लढतो आहेस. पण ही सावली तूच दूर करू शकतोस. जर तूच मागे हटलास, तर तुझ्या जागी दुसरं कुणीच उभं राहणार नाही."
तो त्यांच्या डोळ्यांत पाहतो. एक शौर्य, एक आत्मविश्वास, आणि एक वडिलांची न संपणारी आशा त्यात चमकत होती.
> "तुझ्या बहिणीचं लग्न पुढच्या वर्षी आहे. ती तुला तिच्या आयुष्यातील त्या खास दिवशी बाजूला पाहायला इच्छिते. तू जर असा गप्प बसलास, हरलास... तर तुझं आयुष्यही तुला माफ करणार नाही."
त्या शब्दांनी नारायणला आतून हलवलं. त्याच्या मनात निर्माण झालेल्या भीतीला हळूहळू ठिणग्या लागायला लागल्या.
तो म्हणतो –
"पण बाबा… सगळं खूप मोठं आहे. बद्री कुठे आहे, काय करतो, काहीच माहीत नाही. मला कुणी साथ देईल का? कोण माझ्यावर विश्वास ठेवेल?"
त्यावर बाबा शांतपणे म्हणतात —
> "विश्वास आधी स्वतःवर ठेवायचा असतो. बाकी सगळं आपोआप होतं. तू जर ठरवलंस ना… की तू परत लढाईसाठी उभा राहणार, तर हे विश्वदेखील तुझ्या बाजूने झुकायला भाग पाडशील."
त्या रात्री नारायण खूप विचार करतो.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी त्याची आई डब्यात गरम पोळ्या घालते. बहिणीचे डोळे भरून आलेले असतात, पण तिच्या चेहऱ्यावर अभिमान असतो.
त्याचे बाबा दारात उभे राहतात आणि म्हणतात —
> "जा मुला. आणि परत ये — जिंकून."
नारायण बॅग खांद्यावर टाकतो. आणि गावाच्या बसस्टॉपकडे निघतो — त्या वाटेने जिथे पुन्हा एकदा त्याची लढाई सुरू होणार असते.
शहरात परतल्यावर नारायण सरळ आपल्या एका विश्वासू व्यक्तीकडे वळतो — मृणाल. ती त्याच्या आयुष्यातली एक अशी मैत्रीण होती, जिला तो मनातल्या प्रत्येक गोष्टी न कचरता सांगू शकायचा. संकटसमयी नारायणला नेहमी तिचं बळ वाटायचं.
त्या दिवशी सकाळी नारायण तिच्या मोबाईलवर कॉल करतो. थोडा घाईघाईत, पण ठाम स्वरात म्हणतो —
> "मृणाल, मला तुझ्याशी एक महत्त्वाचं बोलायचं आहे. आपण भेटू शकतो का आज?"
मृणाल हळूच उत्तर देते —
> "हो नक्की. आपलं नेहमीचं कॅफे, ठीक चारला?"
---
दुपारी चार वाजता, दोघंही एक सॉफ्ट म्युझिक असलेल्या, नेहमीच्या कॅफेमध्ये समोरासमोर बसतात. थोडा वेळ एकमेकांकडे पाहून शांत बसतात. दोघांच्याही चेहऱ्यावर एक गंभीरता असते. मृणालच्या चेहऱ्यावर काळजी, आणि नारायणच्या चेहऱ्यावर निर्धार.
नारायण हळूहळू बोलायला सुरुवात करतो —
> "माझं सगळं आयुष्य उलथं झालंय मृणाल… मी एका क्षणात सर्व काही गमावलं. बद्रीने फक्त माझी नोकरीच नाही घेतली, माझं मानसिक आयुष्यही ध्वस्त केलं."
मृणाल त्याचं बोलणं शांतपणे ऐकत राहते. तिच्या नजरेत एक प्रकारची सहानुभूती आणि काळजी दिसते.
नारायण पुढे म्हणतो —
> "मी आता एक निर्णय घेतलाय. मी त्याच्यासारखाच वागणार आहे... नाही म्हणजे गुन्हेगार होणार नाही, पण त्याच्यासारखाच सैलावलेला, त्याच्या सावलीतूनच त्याचा शिकार करणार. मी त्याचा मागोवा घेईन, लोकांच्या जगात मिसळेन, आणि शेवटी त्याला शोधून काढीन."
मृणाल अचानक थोडी तणावात येते. ती थोडा वेळ त्याच्याकडे पाहते आणि हळू आवाजात म्हणते —
> "नारायण... तू काय बोलतोयस हे तुला कळतंय का? तू ज्याच्याशी लढायचं ठरवलं आहेस तो एक सर्वात घातक गुन्दा आहे. त्याचं नेटवर्क खूप मोठं आहे. जर त्याला कळलं की तू त्याच्या मागावर आहेस, तर तो तुला..."
ती थोडं थांबते. डोळे भरून येतात.
> "माझी भीती फक्त एवढीच आहे की तू काहीतरी गमवून बसशील. तू फक्त नोकरीसाठी, प्रतिष्ठेसाठी नाही तर स्वतःच्या आयुष्याशी खेळायला निघालायस..."
नारायण डोळे खाली करतो, पण त्याच्या चेहऱ्यावर भीतीचा लवलेशसुद्धा नसतो. तो संथ पण ठामपणे उत्तर देतो —
> "मी एक वेळ नोकरी गमवली, बदनामी झेलली, शारीरिक त्रास सहन केला… पण आता गप्प बसणं शक्य नाही. मी जर मागे हटलो, तर मी आयुष्यभर स्वतःलाच माफ करू शकणार नाही."
तो पुढे म्हणतो —
> "मी त्याच्याच जगात, त्याच्यासारखं वागून त्याला पकडणार आहे. त्याच्या सावलीत मिसळून, त्याच्या लोकांपर्यंत पोहोचून… एकदाचा त्याला सापडवणार. आणि मग… मी पोलिसांना कळवीन. तुझा मित्र पुन्हा एकदा नोकरीवर परतेल."
मृणाल त्याच्याकडे गंभीरपणे पाहते. तिचे डोळे थोडेसे पाणावतात. ती काही वेळ काहीच न बोलता त्याच्या चेहऱ्याकडे पाहत राहते — एक असा चेहरा, ज्याचं भय आता निर्धारात रूपांतरित झालं होतं.
> "कृपया काळजीपूर्वक वाग. मी तुझ्यावर विश्वास ठेवते. पण स्वतःवरचा तुझा ताबा कधीच ढळू देऊ नकोस."
नारायण तिच्या शब्दांना मान डोलावतो. मग उठतो. टेबलवर ठेवलेली चहाची कप हलकेच बाजूला करतो. त्याच्या चेहऱ्यावर एक शांत, पण आक्रमक निर्णय स्पष्ट दिसत असतो.
तो निघताना एक क्षण थांबतो, मागे वळतो, आणि हळूच म्हणतो —
> "माझं काही चुकलं, तर माफ कर. पण मी परत येईन. तुझ्या डोळ्यात अभिमान घेऊन."
मृणाल त्याला थांबवत नाही. ती फक्त बघत राहते — एक अशा मित्राकडे, जो आता आपल्या आयुष्याच्या सर्वात धोकादायक खेळात उतरतोय… पण मनाने पूर्णपणे तयार आहे.
A"बद्रीच्या शोधात..."
(एका सामान्य माणसाची गुन्हेगारी दुनियेत पहिली पावलं)
शहरात परत आल्यावर नारायण एकटाच चालत होता… पण त्याच्या डोक्यात विचारांचं वादळ सुरू होतं —
"मी सुरुवात तरी कुठून करावी? कोण आहे बद्री? तो नक्की राहतो कुठे? कोणत्या दुनियेत फिरतो?"
ह्या प्रश्नांनी नारायणचं मन पोखरत होतं. आता तो फक्त बद्रीला शोधायचं ठरवून निघालेला होता, पण समोर कोणताही स्पष्ट रस्ता नव्हता.
एक संध्याकाळ, तो आपल्या जुन्या ओळखीच्या एका बूट पॉलिश करणार्या मुलाजवळ जातो. त्या पोरग्याकडे असतो रस्त्यावरचे सगळे अपडेट्स. नारायण त्याला विचारतो —
> "अरे इकडं शहरात कुठं गुन्हेगारी लोकं जास्त फिरतात माहितीये का? काही अड्डे, बार, जिथं अशा लोकांची वर्दळ असते?"
तो पोरगा थोडा चपळ होतो, एक नजर टाकतो आणि हळूच सांगतो —
> "सर, झिलमिल गल्लीत रात्री उशिरा एक खास बार चालतो. तिकडं मोठे बडे गँगवाले, ड्रग डीलर्स, आणि हरामखोर मोठ्या माणसांचे पाय लागतात. पन सावध रहा... तिथं कुणालाच ओळखायचं नसतं!"
त्या रात्री नारायण पहिल्यांदाच त्या गल्लीत जातो. वातावरण जड, कुंद आणि संशयास्पद. रस्त्यावर डारूचे अड्डे, झोपड्यांमधून बाहेर वळलेले लाइट्स, आणि काही विचित्र डोळ्यांनी त्याच्याकडे पाहणारे लोक.
पण एक गोष्ट वेगळी घडते —
सगळे त्याच्याकडे पाहतात, पण एक वेगळी भीतीने.
तसा तो साधा ड्रेस घालून होता, पण त्याच्या चेहऱ्यावर एक वेगळी छाया होती. काही लोक त्याला बघतात आणि पटकन नजर चुकवतात… तर काही थेट मागे वळून पळून जातात.
> "काय हे?" नारायण विचार करतो. "हे लोक मला पाहून घाबरत का आहेत?"
एका कोपऱ्यावर, तीन गुंड उभे असतात. नारायण त्यांच्याजवळ जाऊन विचारतो —
> "माहिती पाहिजेय... बद्रीबद्दल काही कळतं का?"
पण ते तिघंही त्याला पाहून शहारतात, आणि एकजण तर घाईने म्हणतो —
> "आपण बद्रीसाहेब? आम्ही काहीच बोललो नाही हो... क्षमा करा!"
आणि ते तिथून चक्क पळून जातात.
नारायण थबकतो. अचानक त्याला लक्षात येतं —
"मी त्याच्यासारखाच दिसतो… ह्यांना वाटतं मीच बद्री आहे!"
ही बाब त्याच्यासाठी एक संधी ठरते. आता तो लोकांमध्ये "भयगड्या बद्री"सारखा फिरू शकतो, माहिती काढू शकतो.
तो दुसऱ्या दिवशी एका जुन्या, बिघडलेल्या कॅसिनो बाहेर उभा असतो. काही लोकांच्या नजरा त्याच्यावर जातात — काहीजण पाय मागे घेतात, तर काही डोळे झुकवतात.
त्या वेळेस एक जुना वेटर त्याच्या जवळ येतो आणि कुजबुजतो —
> "सर… दोन दिवसांनी 'लायन डाईस कॅसिनो' मध्ये एक मोठा डील होणार आहे. तिथं भवानी 'साहेब' येणार आहेत म्हणे… म्हणजेच आपली भेट होईल ...
नारायण ला तो माणूस माहिती सांगतो बद्री समजून ...तो कसिनो च्या बाहेर जातो त्याला तिकडे काळ्या कलर ची आलिशान गाडी दिसते त्याला कार चा ड्राईवर नारायण ला बघून स्माईल देतो नारायण ला वाटत कि हि नक्कीच बद्री ची गाडी आहे आणि इकडे बद्री आधीच आलेला असावा म्हणून त्याची गाडी इकडे उभी आहे .....
रात्र कॅसिनोच्या रंगीबेरंगी निऑन लाईट्समध्ये उजळून निघाली होती.
जगातील प्रत्येक रंग जणू त्या रस्त्यावर उतरला होता — लाल, निळा, पिवळा, हिरवा… आणि त्यामध्ये एक वेगळीच धावपळ.
लोकांच्या चेहऱ्यावर लालचुटूक उत्साह, कोणाच्या हातात जिंकलेली नोटांची गड्डी, तर कोणाच्या डोळ्यांत हरलेल्या पैशांची खंत.
नारायण गर्दीतून मार्ग काढत बाहेर आला.
त्याच्या डोक्यात फक्त एकच गोष्ट — "आज काहीतरी मिळायलाच हवं."
पायऱ्या उतरून तो रस्त्यावर आला आणि त्याची नजर थेट एका गाडीवर जाऊन स्थिरावली.
काळी, चमकदार SUV.
जणू कुठल्यातरी माफियाच्या चित्रपटातून बाहेर आलेली.
काचेवर काळे टिंट्स, बॉडीवर एकही स्क्रॅच नाही. हेडलाईट्समध्ये एक शिकार शोधणारी नजर होती.
गाडीच्या शेजारी एक उंचापुरा ड्रायव्हर उभा होता. काळा सूट, पांढरा शर्ट, टाय अगदी मापात, आणि डोळ्यांत एक चपळ चमक.
तो नारायणकडे एकटक बघत होता… आणि अचानक त्याच्या चेहऱ्यावर आदराचं स्मित आलं.
> "साहेब…"
ड्रायव्हरने लगेच गाडीचा दरवाजा उघडला.
क्षणभर नारायणच्या अंगातून एक विजेचा झटका गेला.
"हा मला बद्री समजतोय!"
आतून धडधड वाढली, पण चेहऱ्यावर बद्रीसारखा शांत, थोडासा अहंकारी भाव आणून नारायण पुढे गेला.
पायरी टाकून तो गाडीत बसला. सीट मऊ, पण आत एक गडद परफ्यूमचा वास पसरलेला.
ड्रायव्हरने दार बंद केलं आणि इंजिन सुरू झालं. गाडीचा घुमणारा आवाज जणू सांगत होता — आता ही सफर सरळ, सोपी नाही.
---
ड्रायव्हर:
> "साहेब, थेट कलेक्शनसाठी चाललो का?"
नारायणचा घसा कोरडा झाला, पण तो बद्रीच्या टोनमध्ये फक्त म्हणाला —
> "ह्म्म."
गाडी हळूहळू शहराच्या गजबजाटातून बाहेर पडत होती.
सुरुवातीला निऑन लाईट्स, दुकानं, हॉर्नचा आवाज… मग हळूहळू रस्ते ओसाड होऊ लागले.
रस्त्याच्या कडेला झाडांची सावली पडली होती, आणि त्यामधून गाडीचे हेडलाईट्स पुढचा मार्ग शोधत होते.
कधी पिवळ्या स्ट्रीटलाईटखाली गाडी गेली की नारायणच्या चेहऱ्यावर उजेड झळकायचा, पुन्हा अंधार.
त्याच्या मनात एकच विचार — "ही सफर कुठे संपेल?"
---
शेवटी गाडी एका गंजलेल्या लोखंडी गेटजवळ थांबली.
गेटच्या पलीकडे — जुना, भव्य बंगला.
भिंतींवर काळे डाग, लाकडी खिडक्या बंद, आणि अंगणात उभा एकटा लँपपोस्ट, ज्याचा उजेड सुद्धा थरथरत होता.
ड्रायव्हरने दरवाजा उघडला.
> "या, साहेब."
नारायण त्याच्या मागोमाग चालू लागला.
अंगणातील दगडी पायऱ्यांवरून वरच्या पोर्चपर्यंत जाताना त्याच्या शूजचा आवाज त्या शांततेत खूप मोठा वाटत होता.
दार उघडलं… आत एक वेगळाच जग.
---
हॉल —
मोठा, पसरट, भिंतींवर जुन्या नेत्यांचे फोटो, आणि मध्ये एक लांबलचक टेबल.
खिडकीतून येणारा थंड वारा आतल्या वातावरणाला आणखी थंड करत होता.
ड्रायव्हर:
> "साहेब, इथे बसा."
नारायण बसला. काही क्षणात एक माणूस चहा घेऊन आला.
कपातून निघणारा वाफ त्याच्या चेहऱ्यावर आदळला, पण त्याला थोडीही उब मिळाली नाही — कारण त्याच्या मनात सध्या फक्त भीतीचं वादळ होतं.
अचानक… पावलांचे आवाज.
जड, ठाम, आत्मविश्वासाने चालणारे.
एक माणूस हॉलच्या दारात दिसला — पांढरा कुर्ता, सोन्याची घड्याळं, आणि चेहऱ्यावर राजकारणाची चलाख स्मित.
> "वा रे बद्री! लूक तर मस्त बदललाय… भारी दिसतोयस!"
नारायणने चेहऱ्यावर नकली हसू आणलं.
> "थँक्स."
---
तो माणूस टेबलावर ठेवलेल्या मोठ्या बॅगकडे हात वाढवतो आणि ती नारायणकडे ढकलतो.
> "हे बघ, वीस लाख आहेत. समोरच्या पार्टीला द्यायचंय. उशीर करू नकोस."
नारायणच्या हातात बॅग आली… वजनाने जड, आत नोटांच्या गड्ड्यांचा वास.
त्याच्या मनात एकच विचार — "हे काळं पैसे आहेत… बद्री हा फक्त गॅंगस्टर नाही, हवाल्याचा मोठा खेळाडू आहे."
तो माणूस अजून काही हजार त्याच्या हातात ठेवतो.
> "खर्चासाठी. काम झालं की फोन कर. अजून देईन."
नारायण फक्त मान हलवतो आणि बाहेर पडतो.
---
थेट मृणालच्या फ्लॅटकडे.
दरवाजा उघडताच नारायण बॅग पुढे करतो.
> "हे घे… एवढे पैसे मी आयुष्यात पहिले नाहीत. ठेवून ठेव. नंतर घेऊन जाईन."
मृणालनं त्याच्याकडे गंभीर नजरेने पाहिलं.
> "अरे, हे घेऊन लगेच गावी जा. बाबांना दे. बहिणीच्या लग्नाचा सगळा ताण संपेल. याची गरज त्यांना जास्त आहे."
क्षणभर विचार करून नारायण मान्य करतो.
> "ठीक आहे."
---
त्या रात्री तो घरी जायची तयारी करत असताना आरशात स्वतःकडे पाहत होता. चेहऱ्यावर एक वेगळाच तेज.
> "बद्री… जितके दिवस तू मला त्रास दिलास, हा बदला आहे. तू माझी ओळख घ्यायला निघालास, पण आज मी तुझी घेतली. आणि थँक यू… ह्या पैशांसाठी."
तो कपडे भरत होता, बॅग बाजूला ठेवली… आणि तेवढ्यात फोन वाजला. अननोन नंबर.
नारायण:
> "हॅलो?"
थंड, धारदार आवाज —
> "मी बद्री."
नारायणचा चेहरा पांढराफटक झाला.
> "छान खेळलास. पण तुला सोडणार नाही. आतापर्यंत मी तुझं नाव वापरल, पण तुला मारायचा विचार केला नव्हता. पण माझ्या धंद्यात नुकसान करायला निघालास… आता तुझा शेवट माझ्या हाताने होईल. माझे लोक निघालेत तुला उचलायला."
कॉल कट.
---
नारायण झटपट बॅग उचलतो, दाराला कुलूप लावतो. खिडकीतून बाहेर पाहतो —
काळी गाडी, बद्रीचे चार-पाच माणसं सिगारेट ओढत, त्याच्याकडे बघत.
हॉलच्या दिशेने पावलं ऐकू येतात… ते त्याच्या रूमकडे चढत आहेत!
नारायण दुसऱ्या बाजूच्या खिडकीतून उडी मारतो, गवतावर रोल होतो, आणि गल्लीने पळ काढतो.
गाड्यांचे हॉर्न, टायरांचा आवाज — ते त्याच्या मागावर आहेत!
एका ऑटोला हात देतो.
> "बस स्टॉप! पटकन!"
तिथून थेट बस पकडतो, फोनवर इन्स्पेक्टर प्रतापचा नंबर डायल करतो… पण नेटवर्क नाही. फोन लागत नाही.
बस सुटते, आणि शहर हळूहळू मागे सरकतं. आता पुढचा टप्पा — गाव.
पण त्याच्या मनात एकच प्रश्न — "ते मला गावात पोचण्याआधीच पकडतील का?"
बस स्टँडवर पिवळसर ट्यूबलाईट्सच्या उजेडात थोडासा धुरकट धुकं पसरलं होतं.
दूरवर एखादी कुत्री रस्त्याच्या कडेला बसून काहीतरी चावत होती, आणि रात्रीच्या शांततेला फक्त बसच्या इंजिनचा घुमणारा आवाज भेदत होता.
नारायण धापा टाकत धावत आला.
पाठीवर बॅग, हातात पैशांची गड्डी असलेली मोठी बॅग घट्ट पकडलेली.
त्याच्या डोळ्यांत भीती स्पष्ट होती, पण पावलांत घाई आणि जगण्याची तडफ होती.
त्याने लांब उभ्या असलेल्या बसकडे पाहिलं — "गाव – रात्रीची बस" असा फलक लागलेला.
कंडक्टर मागच्या दाराजवळ उभा, तिकिटांची वही हातात घेऊन ओरडत होता —
> "चला चला! लास्ट बस आहे! बसायचं असेल तर पटकन बसा!"
नारायणने पळत जाऊन बसमध्ये पाय टाकला.
बसच्या आत मंद पिवळसर लाईट, बाजूला लोखंडी रॉड्स, सीटवर फाटकी कव्हर्स.
काही सीटवर झोपलेले प्रवासी, काहींच्या डोळ्यांत प्रवासाचा थकवा.
तो पटकन मागच्या बाजूला जाऊन खिडकीजवळ बसला.
त्याचा श्वास अजूनही जोरात चालू होता. बॅग तो पायाजवळ ठेवून बाहेर डोकावू लागला.
---
बाहेरचं दृश्य —
थोड्याच अंतरावर काळी SUV आली आणि हळूहळू थांबली.
नारायणच्या अंगातून शिरशिरी गेली.
तो खिडकीतून पाहतो — तीन उंच, रुबाबदार माणसं बाहेर पडली, सिगारेट पेटवत इकडे-तिकडे नजर फिरवत होती.
"हे लोक इथे कसे आले? मी तर मागच्या गल्ल्यांनी पळून आलो होतो!"
त्याने चेहरा वळवला, जणू काही त्यांच्याकडे लक्षच नाही असं दाखवलं.
बसचा ड्रायव्हर हॉर्न वाजवतो, आणि अखेर बस हळूहळू सुटते.
---
प्रवास सुरू —
रात्र गडद होत चालली.
बस शहरातून बाहेर पडू लागली, रस्त्याच्या कडेला पसरलेली अंधारी झाडं, मधेच एखादं पिवळसर दिवा लावलेलं चहाचं टपरी.
इंजिनचा घुमणारा आवाज, खिडकीतून येणारा थंड वारा, आणि नारायणच्या मनात सतत फिरणारे विचार.
"ते लोक मागे लागले तर? गावापर्यंत पोचायच्या आधीच अडवले तर?"
तो सतत खिडकीतून मागे बघत होता.
दूरवर, काही वेळाने, त्याला हेडलाईट्सचा एक जोड दिसला.
ते वेगाने जवळ येत होते… SUV? की कुणी दुसरा?
त्याने पटकन खिडकीवरचा पडदा अर्धा लावून घेतला.
---
बसच्या आत, काही प्रवासी झोपले होते.
एक म्हातारा गृहस्थ मऊ पांघरूण डोक्यावर ओढून डुलकी घेत होता.
एका कोपऱ्यात आई आपल्या लहान मुलाला मांडीवर घेऊन हळूच गात होती.
नारायणच्या मनात मात्र कुठलाही गोडवा नव्हता — फक्त धोका.
त्याने बॅग पायांमध्ये आणखी घट्ट धरली.
अचानक त्याचा फोन वाजला.
अननोन नंबर.
त्याने एक क्षण विचार केला — उचलू? की बंद करू?
पण उत्सुकतेने तो कॉल घेतो.
---
बद्रीचा आवाज:
> "बसमध्ये आहेस ना? गावाकडे जातोस? समजतो मी. पण लक्षात ठेव, तुझ्या पुढच्या स्टॉपवर माझे लोक आहेत."
फोन कट.
नारायणच्या कपाळावर घाम फुटला, जरी खिडकीतून थंड वारा येत होता.
त्याला आता बसमधल्या प्रत्येक चेहऱ्यावर शंका यायला लागली.
समोर बसलेला तरुण… कदाचित बद्रीचा माणूस?
मधल्या सीटवरचा उंच जाडा… तोही?
प्रत्येक जण त्याला पाहतोय असं वाटू लागलं.
---
बस एका छोट्या ढाब्याजवळ थांबली.
कंडक्टर ओरडला —
> "दहा मिनिटं थांबणार आहोत. चहा-कॉफी घेऊन घ्या."
प्रवासी उतरू लागले.
नारायणने बॅग खांद्यावर टाकली आणि बाहेर उतरला, पण नजरा सतत इथे-तिथे फिरवत होता.
ढाब्याच्या दिव्याखाली गरम चहा उकळत होता, वाफ हवेत विरत होती.
पण नारायणचं लक्ष रस्त्याच्या पलीकडे — एक काळी SUV तिथे उभी होती.
दरवाजाजवळ उभा माणूस त्याच्याकडे पाहून हसत होता.
---
नारायणच्या पोटात भीतीने गोळा आला.
त्याने पटकन ढाब्याच्या मागच्या बाजूने जाऊन, अंधारात लपून बसकडे परत जाण्याचा विचार केला.
पण तेवढ्यात दोन माणसं त्याच्या दिशेने येऊ लागली.
त्याने क्षणाचाही विलंब न करता पळ काढला — सरळ बसच्या दिशेने.
बस ड्रायव्हरने हॉर्न वाजवला, कंडक्टर ओरडला —
> "चला, बसतो का नाही?"
नारायण उडी मारून बसमध्ये चढला, दार बंद झालं, आणि बस वेगाने पुढे निघाली.
---
आता रात्र अजूनच गडद झाली होती.
बाहेर फक्त हेडलाईट्सचा उजेड, बाकी सगळीकडे काळोख.
बसच्या मागे कधीकधी हेडलाईट्स दिसत होते — SUV अजूनही मागेच आहे का, हे त्याला कळत नव्हतं.
त्याच्या श्वासाचा वेग वाढलेला.
मनात फक्त एकच विचार — "गावापर्यंत पोचलो तर वाचेन… पण ते लोक तिथे आधीच थांबले असतील तर?"
प्रवासाचा प्रत्येक किलोमीटर जणू मृत्यूकडे नेणारा टप्पा वाटत होता…
रात्रीची थंडगार हवा, डोक्यावर पसरलेला गडद काळा आभाळ, आणि चंद्र जणू कुठेतरी ढगांमध्ये हरवलेला. बस गावाच्या फाट्यावर थांबली, चालकाने एक हळूसा हॉर्न वाजवला आणि पुढे निघून गेला. नारायण शांतपणे खाली उतरला. त्याच्या खांद्यावर लटकत होती ती काळी, जड पिशवी—ज्यात केवळ पैसेच नव्हते, तर मागील काही दिवसांचा सारा रक्ताचा, धोक्याचा, आणि जीवघेण्या खेळाचा भार दडला होता. फाटक्या रस्त्याच्या पलीकडे फक्त काळोख, कुठेही दिव्याचा उजेड नाही, आणि पुढे गावात जाण्यासाठी अजून दोन किलोमीटर पायी चालावं लागणार. नारायणने खोल श्वास घेतला, बॅगला घट्ट धरलं, आणि त्या अंधाऱ्या पायवाटेवर पाऊल टाकलं.
पहिल्या काही पावलांनंतरच त्याच्या कानात वेगवेगळे आवाज घुमू लागले—झाडांच्या फांद्या वाऱ्याने आपटण्याचा खरखर आवाज, कुठेतरी दूर कुत्र्यांचा आक्रोश, आणि स्वतःच्या श्वासाचा धापा टाकणारा ताल. पायाखालून खडखडणारे गोटे, ओल्या मातीचा वास, आणि पायवाटेच्या कडेने उभे असलेले जुनाट, वाकलेले झाडांचे सांगाडे… प्रत्येक गोष्ट त्याला जास्तच सावध करत होती. त्याचं मन अजूनही मागच्या घटनांनी घेरलेलं—कॅसिनो, ती पैशांची बॅग, बद्रीची धमकी, आणि पाठीमागे लागलेले त्याचे गुंड.
अचानक, मागून पावलांचा आवाज आला. नारायण थबकला. वळून पाहावं की नाही, याचा विचार तो करत होता, इतक्यात कुणीतरी मागून झेप घेतली. एक जोरदार धक्का बसला आणि नारायण खाली कोसळला. त्याच्या हातातून बॅग सुटण्याचा प्रयत्न झाला, पण त्याने ती जीवाच्या आकांताने धरून ठेवली. “सोड रे!” तो माणूस गुरगुरत ओरडला, पण नारायणने घट्ट पकड सैल केली नाही. रागाने आणि भीतीने तो एकदम उफाळून आला; पाय झटकत त्याने त्या अनोळखीच्या पोटात एक लाथ मारली आणि जोरात पुढे ढकललं. तो माणूस मागे ढकलला गेला, पण अजूनही हार मानत नव्हता.
नारायणला आता स्पष्ट कळलं—“जर मला इथून जिवंत निसटायचं असेल तर मला लढावंच लागेल.” पोटात अॅड्रेनालिनचा जणू स्फोट झाला. तो बॅग खांद्यावर टाकून धावू लागला, पण पायवाटेच्या वळणावर दुसरा एक गुंड समोर आला. त्याच्या चेहऱ्यावर एक काळीशी हसू होती, जणू आधीपासूनच वाट पाहत होता. “इथून पुढे नाही, भाई,” तो म्हणाला आणि नारायणचा मार्ग अडवला.
डोळे इकडून तिकडे फिरवत नारायणने पटकन बाजूच्या काटेरी झुडपातून एक जाडसर फांदी उचलली. तो गुंड पुढे येताच, नारायणने ती फांदी जोरात त्याच्या डोक्यावर आपटली. एक फटकारा, एक किंकाळी, आणि तो गुंड जागीच कोसळला—जणू बेशुद्ध. पण नारायणचा दिलासा क्षणभराचाच. समोरून, सावल्यांमधून, एक ओळखीचा चेहरा पुढे आला. त्याने तेवढं पाहताच नारायणच्या अंगावर काटा आला—तो होता बद्री! त्याच्या अंगावर ह्याच्यासारखाच ड्रेस, चेहऱ्यावर तीच तीक्ष्ण नजर, आणि चालण्यातली तीच दबंगाई.
“खूप खेळ झालं रे तुझं,” बद्रीचा आवाज मंद पण थंड होता. पुढच्याच क्षणी त्याने नारायणवर झेप घेतली. दोघे चिखलात लोळत झगडू लागले. घुसामाराम, धक्काबुक्की, हातांची उलथापालथ… प्रत्येक प्रहारासोबत नारायणच्या श्वासाचा वेग वाढत होता. बद्रीच्या ताकदीसमोर तो थोडा कमी पडत होता, पण जिद्दीने प्रतिकार करत राहिला. एका क्षणी बद्रीने त्याला गळ्याला धरून जवळच्या झाडाकडे ढकललं, आणि मागून गळा दाबू लागला. “आज तुझा शेवट आहे,” तो गुरगुरला आणि आपल्या माणसाला हाक मारली—“चाकू दे!”
एकजण धावत आला, हातात चमकणारा धारदार चाकू घेऊन. त्याने सरळ नारायणच्या पोटाकडे झेप घेतली, पण शेवटच्या क्षणी नारायण चपळाईने बाजूला झाला. तो प्रहार थेट बद्रीच्या पोटात गेला! बद्रीच्या तोंडून एक प्रचंड आक्रोश बाहेर पडला, डोळे विस्फारले गेले, आणि तो चिखलातच कोसळला. त्याचे माणसं क्षणभर गोंधळले, मग घाबरून पळ काढला. नारायणही वेळ न घालवता बॅग उचलली आणि तिथून पळत सुटला.
तो जीवाच्या आकांताने गावातल्या स्मशानभूमीकडे धावत गेला. तिथल्या एका जुन्या, मोडकळीस आलेल्या झोपडीत शिरला आणि भिंतीला टेकून बसला. बाहेर पूर्ण अंधार, कुठेतरी दूर घुबडाचा डरकाळीसारखा आवाज, आणि मध्येच वाहणाऱ्या वाऱ्याचे कुजबुजणारे सूर… त्याचं हृदय जोरात धडधडत होतं. “सकाळ झाली की इथून निघून जाईन,” तो स्वतःशी पुटपुटला. पण सकाळ झाल्यावरही बाहेर पोलिसांच्या गाड्यांचे सायरन ऐकू येत होते. घराकडे परतायची हिम्मत होत नव्हती.
शेवटी, संध्याकाळी धीर करून तो गावाकडे निघाला. घराजवळ पोहोचल्यावर, झाडामागे लपून त्याने अंगणात पाहिलं—खूप गर्दी जमलेली होती. बायका हुंदके देत होत्या, पुरुष गंभीर चेहऱ्याने बसले होते. त्याने लक्ष देऊन पाहिलं तर घरात एक मृतदेह ठेवलेला दिसला. त्याच्या छातीत एक विचित्र धक्का बसला—ते लोक नारायण समजून त्या मृतदेहाचा शोक करत होते! प्रत्यक्षात, तो बद्री होता.
थोड्याच वेळात अंत्यसंस्कारासाठी सगळे स्मशानात गेले. नारायण झाडांच्या आडून सगळं पाहत होता. चिता पेटली, धूर आकाशात उसळला, आणि त्याचं मन हजारो विचारांनी भरून गेलं. काही वेळाने, बद्रीचे वडील नदीतून स्नान करून बाहेर आले. अंधारात कोणीतरी जवळ असल्याचा भास झाला, त्यांनी कंदील पुढे केला… आणि समोर उभा होता नारायण. “बाबा, मी नारायण आहे. तुमचा मुलगा. ज्याचा तुम्ही अंत्यसंस्कार केला, तो मी नव्हतो—तो बद्री होता,” त्याने शांत पण ठाम आवाजात सांगितलं. मग त्याने सगळी घटना वडिलांना सांगितली, आणि पिशवी त्यांच्याकडे देत म्हणाला, “हे घ्या, बहिणीच्या लग्नासाठी. पण आता… आता मला बद्री बनूनच जगावं लागेल. माझं स्वतःचं आयुष्य तर संपलं आहे.”
तो हळूहळू त्या जळत्या चितेकडे गेला. धुरातून, ज्वाळांतून त्याचा चेहरा दिसत होता—जणू राक्षसी हास्य पसरलं होतं. डोळ्यांत एक वेगळीच ज्वाला पेटली होती. आणि त्या क्षणी, एक प्रश्न हवेत तरंगत राहिला—जो मेला तो खरंच बद्री होता की… नारायण?
