महती शक्तीपिठांची भाग ३
८) मानसा-दक्षयानी शक्तीपीठ
मातेचे हे शक्तीपीठ तिबेटमध्ये असलेल्या मानसरोवराजवळ स्थापित आहे.
या ठिकाणीच एका पाषाणावर आई सतीचा उजवा हात पडला.
शिवाची मानस कन्या म्हणून मानसा देवीची पूजा केली जाते.
त्याची उत्पत्ती डोक्यातून झाली म्हणूनच त्याला 'मानसा' हे नाव पडले.
मानसा देवी प्रामुख्याने सापांनी झाकलेली आहे आणि ती कमळावर बसलेली आहे .
तिच्या संरक्षणामध्ये सात साप नेहमी उपस्थित असतात.
महाभारतात अशी कथा सांगतात .
पांडू वंशातील पांडवांपैकी एक अर्जुन आणि त्याची दुसरी पत्नी सुभद्रा जी श्रीकृष्णाची बहीण आहे,त्यांना एक मुलगा होता ज्याचे नाव अभिमन्यू होते .
तो महाभारत युद्धात मारला गेला.
अभिमन्यूचा मुलगा परीक्षित होता , जो तक्षक सापाच्या चाव्याव्दारे मरण पावला .
परीक्षिताचा मुलगा जनमेजय यांनी त्याच्या सहा भावासोबत ,बदला घेताना सर्प वंशाचा बळी दिला.
वासुकीची बहीण मानसा हिचा पुत्र आस्तिक याने सापांचे यज्ञापासून रक्षण केले.
राजा युधिष्ठिरानेही आई मानसेची पूजा केली, परिणामी त्याने महाभारताची लढाई जिंकली.
साळवण गावात युधिष्ठिर उपासना करणारे भव्य मंदिर बांधण्यात आले.
वेगवेगळ्या पुराणात मानसाची वेगवेगळी आख्यायिका आहे.
पुराणातल्या दाखल्याप्रमाणे त्यांचा जन्म कश्यपच्या मेंदूतून झाला होता आणि मानसा कोणत्याही वीषापेक्षा सामर्थ्यवान होती
विष्णू पुराणात जे चौथ्या नागकन्येचे वर्णन आहे ते नंतर मानसा म्हणून प्रसिद्ध झाले.
ब्रह्मवैवर्त पुराणात एक नागकन्या होती जी शिव आणि कृष्णाची भक्त होती .
तिने अनेक युगे ध्यान केले आणि वेदांचे आणि कृष्णा मंत्रांचे ज्ञान तिला शिवाकडून प्राप्त झाले जे मंत्र पुढे जाऊन कल्पतरू मंत्र म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
या मुलीने पुष्करमध्ये कृष्णाचे ध्यान केले आणि आशीर्वाद प्राप्त केला.
दरवर्षी मर्यादित संख्येने भारतीय भाविकांना कैलास मानसरोवर येथे जाण्याची परवानगी आहे.
इथे आईचे रूप “दाक्षायणी”आहे सोबत ,शिवशंकर “अमर “ रुपात विराजमान आहेत.
९)नेपाळ-महामाया शक्तीपीठ
शक्तीपीठांमध्ये नेपाळची महामाया देखील आहे, ज्याला गुहेश्वरी शक्तीपीठ असेही म्हणतात.
पशुपतीनाथ मंदिरापासून काही अंतरावर बागमती नदीच्या दुसर्‍या बाजूला वसलेल्या, विराजिन देवीचे नेपाळचे प्रमुख देवस्थान म्हणून उपासना केली जाते.
त्यांना गुह्याकली देखील म्हणतात.
मंदिराचे महत्त्वही तंत्रात आहे, म्हणून येथे येणाऱ्या भक्तामध्ये बरेच तांत्रिक आहेत
गुहेश्वरी शक्तीपीठ सुमारे २५०० वर्षे जुने आहे.
गुहेश्वरी हे गुह्या (गुप्त) आणि ईश्वरी (देवी) या दोन शब्दांनी बनलेले आहेत.
काठमांडूमधील युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांपैकी हे एक आहे.
असे मानले जाते की सतीस्थल (शौच) देवी सतीच्या शरीरावरुन पडली आणि त्यानंतर काहीशे वर्षांपूर्वी या मंदिराचे बांधकाम सुरू झाले.
हे मंदिर १७ व्या शतकात राजा प्रताप मल्ल यांनी बांधले होते.
यानंतर, कांतीपूरच्या नवव्या राजाने पॅगोडा शैलीत बांधलेल्या या मंदिराचे नूतनीकरण केले.
दरवर्षी शक्तीपीठात नवरात्रोत्सव होतो, ज्यामध्ये भारत, भूतानसह अनेक देशातील भाविक भेटीसाठी येतात .
त्यावेळी नवरात्रात १० दिवसांचा “दशाईन” उत्सवही साजरा केला जातो .
या ठिकाणी सती आईचे दोन्ही गुडघे पडले होते .
इथे आईचे रूप 'महामाया' आहे ,सोबत शिवशंकर 'कपाला'रुपात विराजमान आहेत .
भक्त हवाई मार्गाने काठमांडूला पोहोचू शकतात.
१०) हिंगलाज शक्तीपीठ
हिंगलाज माता मंदिर ,पाकिस्तानच्या बलुचिस्तान प्रांतात हिंगलाज मध्ये हिंगोल नदी काठावर वसलेले मंदिर आहे.
येथे या देवीला हिंगलाज देवी किंवा हिंगुला देवी देखील म्हणतात.
हे मंदिर नानी मंदिराच्या नावाने देखील ओळखले जाते.
गेल्या तीन दशकांमध्ये या जागेला बरीच लोकप्रियता मिळाली आहे ,आणि ते पाकिस्तानमधील अनेक हिंदू समुदायांमध्ये विश्वासाचे केंद्र बनले आहे.
पाकिस्तानच्या बलुचिस्तान प्रांतातील लारी तहसीलच्या दुर्गम, डोंगराळ भागात हिंगलाज मातेचे मंदिर एका अरुंद खोऱ्यात आहे.
हे कराचीच्या वायव्येस २५० कि.मी. , अरबी समुद्रापासून १९ किमी अंतरावर आणि सिंधूच्या मुखातून १३० किमी पश्चिमेस आहे.
मकरान वाळवंटातील खिराथार टेकड्यांच्या मालिकेच्या शेवटी हिंगोल नदीच्या पश्चिमेला आहे.
हा परिसर हिंगोल नॅशनल पार्क अंतर्गत येतो.
मंदिर एका छोट्या नैसर्गिक गुहेत बांधले गेले आहे ,जिथे मातीची वेदी आहे.
येथे देवीची मानवनिर्मित प्रतिमा नाही,त्याऐवजी हिंगलाज मातेची प्रतिकृती म्हणून लहान आकाराच्या खडकांची पूजा केली जाते.
हा खडक सिंदूर ( सिंदूर ) मधून आला आहे, ज्याला संस्कृतमध्ये हिंगुला म्हणतात.
हिंगलाजच्या आसपास चोरसी पर्वतावर गणेश देव, माता काली, गुरु गोरथनाथ डुनी, ब्रह्मा कुंड, तिर कुंड, गुरुनानक खराव, रामजरोखा बेथक, अनिल कुंड, चंद्र गोप, खारीवार आणि अघोर पूजा अशी अनेक इतर पूजनीय स्थाने आहेत.
एका लोककथेनुसार बारांमधील पहिले कुलदेवी हिंगलाज आणि राजपुरोहित होते, ज्यांचे निवासस्थान पाकिस्तानच्या बलुचिस्थान प्रांतात होते.
हिंगलाज या नावाशिवाय हिंगलाज देवीचे चरित्र किंवा तिचा इतिहास अद्यापही सापडलेला नाही.
हिंगलाज देवीशी संबंधित खालील श्लोक सापडतो .
सातो द्वीप शक्ति सब रात को रचात रास।
प्रात:आप तिहु मात हिंगलाज गिर में॥
म्हणजे साती बेटांवर सर्व शक्ती रात्री सक्रीय होतात आणि सकाळी सर्व शक्ती भगवती हिंगलाजच्या पायाशी पडतात.
हिंगलाज माता ही एक शक्तिशाली देवी मानली जाते जी तिच्या सर्व भक्तांसाठी इच्छा पूर्ण करते.
स्थानिक मुस्लिमही हिंगलाज मातेवर विश्वास ठेवतात आणि मंदिरास संरक्षण देतात.
ते मंदिराला "आजीचे मंदिर" म्हणतात .
देवीला बीबी नानी (आदरणीय मातृ आजी) म्हणतात.
एका पुरातन परंपरेनंतर स्थानिक मुस्लिम जमाती तीर्थक्षेत्रात सामील होतात आणि तीर्थक्षेत्राला "आजीचा हज्ज" म्हणून संबोधतात.
येथे सती आईचे ब्रम्ह्ररंध्र म्हणजे डोक्याचा वरचा भाग पडला .
इथे आईचे रूप “कोट्टरी”किंवा “भैरवी कोट्टीविशा” असुन सोबत शिवशंकर “भीमलोचन “ रुपात विराजमान आहेत .
कराचीहून वार्षिक तीर्थयात्रा एप्रिल महिन्यात सुरू होते.
११) सुगंधा- सुनंदा शक्तीपीठ
हे शक्तीपीठ बांगलादेशात आहे .
बांगलादेशातील शिकारपूरपासून २० कि.मी. अंतरावर असलेल्या सोंध नदीच्या काठावर आई सुगंधाचे शक्तीपीठ आहे..
बरीसालपासून 21 कि.मी. उत्तरेस शिकारपूर या गावात सुंगधा (सुनंदा) नदीच्या काठी वसलेले उग्रतारा देवीचे मंदिर शक्तीपीठ मानले जाते.
जेथे आई सती यांचे नाक पडले आहे.
येथील आईचे रूप 'सुनंदा'असुन सोबत शिवशंकर 'त्र्यंबक'.रुपात विराजमान आहेत .
खुल्याहून, बेरिसल येथे स्टीमरने जाता येते आणि तेथून रस्त्याने शिकारपूर गावात पोहोचता येते.
१२)काश्मीर – महामाया शक्तीपीठ
उत्तर भारतात पहेलगाम जिल्ह्यात अमरनाथ येथे हे महामाया देवीचे शक्ती पीठ आहे .
प्रसिद्ध अमरनाथ येथील महामाया शक्तीपीठ हिंदूंसाठी एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे.
येथे आईचा कंठ( गळा ) तिच्या शरीरावरुन पडला.
येथे आईचे रूप “महामाया” आहे सोबत शिवशंकर “ त्रिसंध्येश्वर “रुपात विराजमान आहेत.
अमरनाथच्या या पवित्र गुहेत जिथे भगवान शिवाचे हिमलिंग दिसते तेथे हिमनिर्मित पर्वतपीठही बांधले गेले आहे.
येथेच पार्वतीपीठ महामाया शक्तीपीठ म्हणून ओळखले जाते .
श्रावण पौर्णिमेला अमरनाथांच्या दर्शनासमवेत या शक्तीपीठाचेही दर्शन केले जाते .
महामाया शक्तीपीठात तत्त्वज्ञानाच्या पूजेला स्वतःचे वेगळे महत्त्व आहे.
श्रद्धाळू भक्तांमध्ये आणि अमरनाथ निवासी मध्ये असा विश्वास आहे की जो येथे भगवती महामायाची भक्ती श्रद्धेने करेल , तसेच जो भगवान भोलेनाथ यांच्या हिमालिंग प्रकाराची उपासना करेल , त्याला या जगातील सर्व सुखांचा आनंद मिळेल .
तसेच स्वर्गलोकात पण स्थान मिळेल.
हे शक्तीपीठ “महामाया “म्हणून ओळखला जाते.
क्रमशः
